پوسیدگی دندان چیست؟

پوسیدگی دندان Tooth decay) ) یکی از شایع‌ترین مشکلات است. پوسیدگی دندان در واقع به دنبال یک سری حفره‌ها در دندان به وجود می‌آید که در نهایت سوراخ‌ها یا منافذی را در سطح دندان ایجاد می‌کنند. این مشکل می‌تواند در تمام افراد و در هر سنی، حتی کودکان و خردسالان ،کهنسالان رخ دهد و سلامت دندان‌های آنها را تحت تاثیر قرار دهد.

روند پوسیدگی دندان چگونه است

در واقع پوسیده شدن دندان از مراحل اولیه شروع می‌شود و به‌تدریج با درمان نشدن و عدم رعایت اصول بهداشت دهان و دندان، شدت می‌یابد و لایه‌های عمیق‌تری از دندان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

در واقع روند پوسیدگی به این شکل است که ابتدا یک پلاک دندانی که یک‌لایه چسبناک و شفاف است روی دندان‌ها را می‌پوشاند. این مورد معمولا به دنبال مصرف بالای قند و نشاسته‌ها و حذف نشدن آنها به وجود می‌آید.

در ادامه باکتری‌های دهان و دندان شروع به تغذیه از این پلاک‌ها کرده و آنها به‌تدریج روی دندان‌ها سخت شده و به جرم تبدیل می‌شوند. اسیدهای موجود در این پلاک‌ها به‌تدریج میناو عاج  سخت و بیرونی دندان را از بین می‌برد و این فرسایش باعث ایجاد منافذ یا سوراخ‌های ریزی در مینای دندان خواهد شد.

پوسیدگی دندان مرحله غیرقابل برگشت در فرایند حل شدن مواد معدنی مینا توسط اسید محسوب شده و درمان آن تنها از راه جایگزینی بافت سخت از دست رفته دندان با مواد ترمیمی دندانپزشکی امکان‌پذیر می‌باشد. اگر پوسیدگی تاج دندان به موقع متوقف و جایگزین نشود و پوسیدگی به پالپ دندان برسد نیاز به درمان ریشه  (RCT  یا عصب کشی) می‌باشد و در موارد شدیدتر ممکن است حتی نیاز به خارج کردن یا اصطلاحاً کشیدن دندان باشد.

علت پوسیدگی دندان

♦ تشکیل پلاک دندان

نوعی باکتری چسبنده و نازک به نام  پلاک (Plaque) دائما بر روی دندان‌ها شکل می‌گیرد. زمانی که غذا یا نوشیدنی شما حاوی شکر باشد، باکتری پلاک باعث تولید اسیدی خواهد شد که به مینای دندان حمله می‌کند. چسبندگی پلاک‌ها این اسید‌ها را با دندان شما در تماس نگه خواهد داشت که این مسئله به مرور زمان سبب آسیب دیدن مینای دندان می‌شود؛ در این شرایط، امکان سوراخ شدن بافت دندان یا به اصطلاح کرم خوردگی فراهم می‌گردد.

بیماری لثه یا فاصله بیش از اندازه لثه و دندان می‌تواند سبب شود که باکتری پلاک به ریشه دندان برسد. ریشه دندان‌ها با سیمانوم، ماده‌ای نرم‌تر از مینای، پوشیده شده است. ریشه دندان همچنین در مقابل پوسیدگی آسیب پذیری بالاتری داشته و به سرما و گرما نیز بیشر حساس است.

♦ حملات پلاک میکروبی

پلاک دندانی کم کم تبدیل به جرم می شود و به مینای دندان آسیب میزند. در واقع باکتری های مضر و اسیدهایی داخل این جرم (و زیر آن) قرار دارند که مواد معدنی تشکیل دهنده مینا را از بین میبرند. کم کم که مواد معدنی از بین بروند سوراخ های ریز و کوچکی روی سطح دندان ایجاد می شود.

سوراخ ها و حفراتی (گاها تیره رنگ و کوچک) روی سطح مینا، نشان دهنده پوسیدگی سطحی دندان هستند که بروز آن ها نشان دهنده اولین مرحله از پوسیدگی دندان است. به مرور زمان اگر پوسیدگی متوقف نشود، لایه مینا تخریب شده و جرم دندان به همراه باکتری های مضر وارد لایه دوم دندان یعنی دنتین می شوند. دنتین یک لایه بسیار حساس و ظریف است و در مدت زمانِ بسیار کوتاه تری نسبت به مینای دندان دچار خوردگی و تخریب می شود.

در این دو مرحله هنوز پوسیدگی دندان چندان مساله ساز نیست و علائمی مانند سوراخ دندان، تغییر رنگ و تیره شدن آن و یا شکستگی های جزئی در مناطق دچار خرابی دارد. اما به محض  اینکه باکتری ها وارد پالپ دندان بشوند علائم بدتری مانند درد و حساسیت شدید تجربه می شود. مرحله آخر پوسیدگی دندان در واقع بدترین مرحله است زیرا با عفونت دندان روبرو خواهیم شد و در برخی موارد حتی دندان کاملا از بین می رود.

برخی از این عوامل :

♦  مصرف برخی غذاها و خوراکی ها مثل شیرینی جات و نوشابه های اسیدی

 غذاها و نوشیدنی‌های شیرین و حاوی قند، بیشترین نقش را در پوسیده شدن دندان دارند، در حقیقت، هر زمان که شما غذا یا نوشیدنی حاوی شکر مصرف می‌کنید تا 20 دقیقه دندان‌های خود را در خطر آسیب قرار می‌دهید

♦ مسواک نزدن یا بیش از حد مسواک زدن (اعتمال فشار زیاد حین مسواک زدن)

هنگامی که زیاد مسواک زدن باعث از بین رفتن مینای دندان می شود، لایه عاج یا دنتین که زیر مینای دندان قرار دارد و بسیار حساس است، در معرض دید قرار بگیرد یا به اندازه کافی به سطح نزدیک می شود که منجر به حساسیت دندان ،دیده شدن عاج نهفته دندان و تضعیف کلی ساختار دندان شود.

 ♦ مسواک زدن بلافاصله بعد از غذا خوردن

 مسواک زدن نباید بلافاصله بعد از وعده های غذایی باشد؛ معمولا 20 دقیقه پس از خوردن مواد شیرینی دهان شروع به تولید اسید می کند و اگر در این زمان شروع به مسواک زدن کنید اسید تشدید و باعث پوسیدگی و تخریب بیشتر دندان ها می شود.

♦  تغذیه بیش از حد نوزدان از شیشه شیر

 پوسیدگی ناشی از شیشه شیر وقتی ایجاد می‌شود که دندان‌های کودک به طور مکرر با قند تماس پیدا می‌کنند. باکتری‌ها از قند، تغذیه و اسید تولید می‌کنند. اسید به دندان‌ها و مینای دندان حمله می‌کند و منجر به پوسیدگی دندان می‌شود.

♦ تغذیه نوزاد در خواب

 هرگز موقع خواب یک شیشه حاوی شیر، شیرخشک، آب میوه یا نوشیدنی شیرین دیگر را به دست کودک خود ندهید.این نوشیدنی ها حاوی شکرهستند. اگر موقع خواب باید به کودک یک شیشه حاوی نوشیدنی بدهید، آن را از آب سالم پر کنید که هم دندان ها را از ذرات غذا تمیز می کند و هم شکر ندارد، در نتیجه از پوسیدگی دندان ها جلوگیری می کند.

♦ تغذیه نامناسب

فرسایش دندان ها به معنای از دست دندان تدریجی مینا و عاج است که از نظر شیمیایی از سطح دندان ها جدا می شوند. 

اسیدها می توانند ذاتی (از داخل بدن) یا خارجی (از منابع بیرونی) نشأت گیرند. اسیدهای ذاتی ناشی از استفراغ و برگشت خون می باشد. اما اسیدهای خارجی از رژیم غذایی حاصل می شوند به عنوان مثال، اسید سیتریک، اسید فسفریک، اسید اسکوربیک، اسید مالیک، اسید تارتاریک و اسیدهای کربنیک که در میوه ها و آب میوه ها، نوشابه ها، برخی از دمنوش های گیاهی و یا غذاهای حاوی سرکه موجود هستند.

♦ عدم دریافت فلوراید کافی

در حقیقت، مینای دندان می تواند با استفاده از مواد معدنی بزاق و فلوراید خود را ترمیم نماید همچنین می توان پوسیدگی دندان را متوقف یا معکوس نمود.

♦ سیگار کشیدن و استعمال دخانیات

تنباکو از بسیاری جهات به دندان‌های شما آسیب می‌رساند. سیگار توانایی دهان را برای مقابله با عفونت محدود می‌کند و شما را در مقابل باکتری‌هایی که از طریق سیگار کشیدن تکثیر می‌شوند، بی دفاع می‌کند. هنگامی که دهان شما قادر به مبارزه نیست، پلاک و باکتری‌ها زیاد می‌شوند. این امر منجر به بروز مشکلات مختلفی از جمله زرد شدن دندان‌ها تا افتادن آن‌ها و نیاز به انجام روت کانال می‌شود.

♦ خشکی دهان

خشک بودن دهان یکی دیگر از دلایل پوسیدگی دندان است. بزاق دهان می‌تواند باکتری پلاک را شسته و در فرایند تشکیل اسید تداخل ایجاد کند. بنابراین، اگر دهان شما خشک بوده و بزاق کمی در آن وجود داشته باشد، پلاک و سایر باکتری‌ها سریع‌تر تشکیل خواهند شد. مصرف داروهایی مانند داروهای بیماری آسم که باعث خشکی دهان می‌شوند.

♦ افزایش سن (کهولت)

تغییر در بافت نرم دهان و در مواد سخت دندان با افزایش سن به وجود می آید. این تغییرات دندان به صورت تدریجی و از زمانی که دندان ها رشد می کنند صورت می گیرد. مینای دندان به دلیل فرسایش و تغییرات مکانیکی دچار تغییراتی می شوند اما توجه کنید که تغییر در عاج دندان با افزایش سن به مراتب واضح تر از مینای دندان هاست.با افزایش سن تغییرات بیولوژیکی واضحی می توان در فرد مشاهده کرد. تغیرات در جویدن و بلعیدن غذا، ساییدگی دندان ها، کاهش حجم فک و تغییر در مینای دندان همگی از طریق افزایش سن امکان پذیر است این فرآیند غیر قابل کنترل است و تنها می توان روند آن را کند تر کرد، چرا که یک فرآیند طبیعی در بدن هر فردی است.

سختی مینای دندان با گذشت زمان کم تر می شود و دندان ها قدرت قبل را ندارند تا همه نوع مواد غذایی را میل کند. همچنین بافت زبانی افراد تحت تاثیر قرار می گیرد و عمل بلع را سخت تر انجام می دهند.

♦ فرسوده شدن ترمیم های قدیمی دندان

برخی از دندان های پرشده می توانند 15 سال یا بیشتر دوام بیاورند. با این حال، یک سری از آن ها نیز باید بعد از حداقل 5 سال جایگزین شوند.در صورت جایگزین نشدن سبب گسترش پوسیدگی خواهد شد .

♦ رفلاکس اسید معده

بیماران مبتلا به رفلاکس اسید در معرض خطر بیشتری برای فرسایش دندان و مشکلات پریودنتال هستند. زمانی که مینای دندان در معرض محیطی با pH 5.5 قرار می گیرد شروع به حل شدن می کند. این در حالی است که pH اسید معده ۲ یا حتی کمتر است. مواجهه هر روزه با اسید، پوشش محافظ دندان را کم کم از بین می برد و آن را به شدت تضعیف می کند. هنگامی که مینای دندان از بین می رود، لایه دنتین داخلی دندان در معرض محیط قرار می گیرد و این امر می تواند به عوارض جانبی جدی دیگری بر سلامت دندان و دهان شما منجر شود

♦ کج بودن دندان ها که تمیز کردن آنها سخت‌تر است

زمانی که دندان ها ناصاف باشند تمیز کردن بین آن ها کار سختی است. این وضعیت می‌تواند به پوسیدگی دندان و بیماری لثه منجر شود. در صورت عدم درمان، التهاب لثه می تواند منجر به پریودنتیت شود. پریودنتیت یک عفونت جدی است که می تواند باعث آسیب به استخوان ها و دندان ها شود.و سبب بیماری پریودنتال شود

♦ بی اشتهایی و پرخوری عصبی

بدوم تغذیه مناسب لثه ها و سایر بافت های نرم داخل دهان ممکن است به راحتی خونریزی کنند و غددی که بزاق تولید می کنند نیز ممکن است متورم شوند .افراد ممکن است خشکی مزمن را تجربه کنند.

♦ مصرف نشاسته زیاد

فرم های بیشتر فرآوری شده ی(ژلاتینی شده) نشاسته باعث افزایش خطر حفره های دندانی می شوند زیرا این گونه مواد غذایی می توانند با آمیلاز موجود در بزاق دهان، بسرعت به قند های ساده تجزیه شوند.

♦ مصرف خوراکی های های چسپنده به دندان

به دلیل خاصیت چسبندگی و انباشته شدن چربی و قند لای دندان‌ها، باعث جرم گرفتن و درنهایت پوسیدگی دندان‌ها می‌شود به‌ویژه مصرف مداوم چیپس و پفک چون کودکان نیاز به مراقبت و جدیت بیشتری برای شست‌وشو و مسواک و نخ کردن دندان‌هایشان دارند و تنبلی و نادیده گرفتن آن، زمینه بیماری‌های لثه و دندان را بیش از بزرگ‌سالان در آن‌ها فراهم می‌کند.

♦ عدم رعایت بهداشت دهان و دندان

مسواک نزدن منظم می‌تواند باعث شود که باکتری پلاک در دهان شما رشد کرده و به مینای دندان حمله کند.

♦ بیماری لثه

در بیماری لثه جرم و میکروب ها و عوامل مستعد کننده تجع آن ها مثل: شکستگی  و پرکردگی های  ناقص،روکش های معیوب و دندان های کج شده و در صورت تشخیص وجود بیماری و التهاب لثه  وجود دارد که سبب پوسیدگی دندان ها هستند .

♦ خالی شدن دندان پر شده

همانطور که عنوان شد، موادی که از آن‌ها برای پر کردن دندان‌ها استفاده می‌شود ممکن است در طول زمان از بین بروند و سوراخ دندان محل مناسبی برای رشد باکتری‌ها خواهد بود

♦ وارد شدن ضربه‌های شدید به دندان‌ها

وارد شدن ضربه به دندان سبب شکستگی یا ترک خوردن دندان می شود در نتیجه ورود میکروب ها و باکتری ها به پالپ دندان آسان تر است .

علائم و نشانه‌های پوسیدگی دندان

خراب شدن دندان نیز مانند هر بیماری دیگری با یک سری علائم و نشانه‌ها مشخص می‌شود. علائم و نشانه‌های حفره‌ها بسته به وسعت و محل آن‌ها متفاوت است. به‌صورت معمول زمانی که یک حفره به‌تازگی در سطح سخت دندان‌ها ایجاد شده است، علائمی ندارد. با بزرگ‌تر شدن سطح خرابی دندان‌ها ممکن است علائم نیز شدت یافته و نشانه‌های مختلفی را از خود نشان دهد. این علائم عبارت‌اند از:

♦ دندان ‌دردی که بدون هیچ علت و پیشینه‌ای به‌صورت ناگهانی بروز می‌کند

♦ حساسیت هنگام خوردن و آشامیدن چیز شیرین یا نوشیدنی‌های سرد و گرم

♦ ایجاد سوراخ‌ها یا حفره‌های قابل‌مشاهده‌

♦ تغییر رنگ دندان که معمولاً تیره، قهوه ای یا سیاه شدن دندان

♦ بروز لکه‌های قهوه‌ای، سیاه یا سفید روی سطح دندان‌ها

♦ لثه‌های قرمز و متورم

♦ وجود طعم ناخوشایند در دهان

♦ پاره شدن مکرر نخ دندان در یک ناحیه خاص (از مشخصه‌های پوسیدگی بین دو دندان)

♦ دندان درد هنگام گاز گرفتن یا جویدن غذا

♦ بوی بد دهان

جلوگیری از پوسیدگی دندان

راه‌ها و روش‌هایی وجود دارد که می‌توان با دنبال‌کردن آنها از خراب شدن دندان‌ها جلوگیری کرد :

♦ مسواک کردن

مسواک زدن اهمیت بسیاری دارد. باید حداقل روزی دو بار و هر روز به مدت دو دقیقه با مسواک و خمیردندان حاوی فلوراید دندان‌ها را مسواک زد.

♦ معاینات منظم دندان‌پزشکی

نکته مهم دیگر برای پیشگیری از پوسیده شدن دندان‌ها انجام معاینات منظم دندان‌پزشکی است هر 6 ماه یک‌بار با یک دندان‌پزشک ملاقات کرده و از سلامت دندان‌ها مطمئن شوید. خصوصا که پوسیدگی در مراحل اول فاقد علامت به خصوصی است.

♦ از خواص اب نمک برای جلوگیری از پوسیدگی دندان غافل نشوید

دندانپزشکان معتقدند اگر بعد از مصرف هرچیزی دهان خود را شستشو دهیم احتمال خراب شدن دندان ها به شدت کاهش پیدا می کند. اما بلافاصله بعد از مصرف هر چیزی نباید مسواک بزنید و تنها کافیست که دهان خود را با آب ( آب نمک )  شستشو دهید.

♦ خمیر دندان فلوراید

روزانه ۲ بار و هر بار به مدت ۲ دقیقه دندان های خود را مسواک بزنید. بهتر است برای جلوگیری از پوسیدگی دندان حتما با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. در کنار مسواک حتما نخ دندان نیز استفاده کنید.

♦ جرمگیری کنید!

جرم های پشت و لابلای دندان ها می توانند به راحتی در درازمدت باعث خراب شدن دندان ها شوند. فرآیند جرمگیری نه تنها به درمان مشکلات لثه کمک می کند که یک روش کاملا پیشگیرانه برای پوسیدگی دندان است.

♦ درمان فیشور سیلانت را امتحان کنید

سیلانت یک پوشش پلاستیکی محافظ است که روی سطح جونده دندان های خلفی اعمال می شود تا شیارها و ناحیه هایی که غذا در آن ها به دام می افتد را بسته و از تشکیل پلاک دندان و خرابی پیشگیریی شود.

♦  آب و مایعات سالم بیشتری بنوشید

اگر با خشکی دهان روبرو هستید فعالیت باکتری های مخرب در داخل دهانتان بیشتر خواهد بود و به مینای دندانتان آسیب خواهد رسید. آسیب و تحلیل مینای دندان نیز منجر به خرابی دندان می شود. بنابراین برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ها آب زیادی بنوشید و تلاش کنید مشکل خشکی دهان را ریشه کن کنید.

♦ غذاهای سالم میل کنید

باید رژیم غذایی  کاملا سالم و متعادل باشد و تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن تامین شود ، تغییرات مثبت در رژیم غذایی که  می تواند شامل اضافه کردن برخی مواد به رژیم غذایی یا حذف و محدود کردن برخی مواد یا عادات دیگر باشد. که بزرگترین روش توقف پوسیدگی دندان در خانه است  به عنوان مثال برخی از این تغییرات می توانند این مدلی باشند: 

 . خوردن مواد غذایی حاوی کلسیم، فلوراید، ویتامین D و …

. مصرف سبزیجات  ومیوه های رسیده و تازه

 . جویدن آدامس بدون قند

. کاهش مصرف مواد سفت و سخت و چسپنده

. کاهش نوشابه ها و سایر نوشیدنی های گازدار و اسیدی

. افزایش مصرف غذاها و خوراکی های ارگانیک و غیر تراریخته

. کاهش مصرف قهوه

. ترک کردن سیگار

♦  فلوراید درمانی کنید!

اما میزان آن در همه جا یکسان نیست. فلوراید نقش مهمی در جلوگیری از پوسیدگی دارد و به تقویت دندان ها کمک می کند. اگر در آب آشامیدنی و رژیم غذایی خودتان به اندازه کافی فلوراید دریافت نمی کنید می توانید درباره فلوراید تراپی با دندانپزشک خودتان صحبت کنید.

 فلوراید تراپی می تواند در مطب دندانپزشک به صورت موضعی به دندان ها اعمال شود و یا اینکه به صورت خوراکی تجویز شود. البته به این نکته توجه کنید که درمان پوسیدگی دندان با فلوراید انجام نمی شود و ما با فلوراید صرفاً از بروز خرابی پیشگیری می کنیم.

♦ دهانشویه ضد باکتریایی باشید

استفاده از دهان شویه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان همواره یکی از روش‌های پیش‌دستانه است که همه دندانپزشکان آن را توصیه می‌کنند. اگر مستعد خرابی دندان ها هستید، دهانشویه‌هایی وجود دارد که اصطلاحاً ضد باکتریایی هستند. این دهانشویه‌ها به تقویت مینای دندان کمک زیادی می‌کنند. و راه‌حل خوبی برای کاهش تعداد باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان هستند.

درمان پوسیدگی دندان

•  فلوراید درمانی

زمانی که بخش های سطحی دندان به تازگی و برای اولین بار دچار پوسیدگی شده باشند، با مراجعه به مطب یک دندانپزشک و انجام درمان فلوراید تراپی می توانید اقدام به توقف پوسیدگی دندان کنید. با فلوراید تراپی به تقویت، ترمیم و بازسازی مینا در آغاز پوسیدگی کمک می شود.

• پر کردن دندان (ترمیم دندان)

پر کردن دندان مهم ترین و اصلی ترین روش رفع خرابی و ترمیم دندان هاست. در این روش پوسیدگی برداشته شده و در حفره به جا مانده مواد پر کننده ای مانند آمالگام، کامپوزیت، سرامیک، طلا و …. قرار می‌گیرد.

• روکش دندان

گاهی اوقات وسعت خرابی دندان به قدری زیاد است که با روش‌های معمولی دندانپرشکی قابل ترمیم نیست. در این موارد ما با کمک روکش ها دندان را ترمیم می کنیم.

اگر دندان شما به شدت پوسیده شده باشد به طوری که با پر کننده ها قابل ترمیم نباشد، ابتدا پوسیدگی را برمی‌دارند سپس دور تا دور دندان را می تراشند و یک روکش اختصاصی که در لابراتوار برای شما ساخته می شود روی آن قرار میگیرد. روکش دندان برای جلوگیری از پوسیدگی های بعدی نیز بسیار مناسب است.

• روت کانال تراپی یا عصب کشی دندان

اگر پوسیدگی و خرابی دندان از مینا و لایه زیرین آن (دنتین یا عاج) عبور کرده باشد می تواند باعث عفونت مغز دندان (پالپ) شود. پالپ در واقع بافت نرم دندان و حاوی عروق و اعصاب است. اگر این بخش عفونت کند حتما باید درمان ریشه دندان یا عصب کشی انجام شود در غیر این صورت عفونت باعث آبسه، مشکل لثه و حتی عفونت استخوان نگهدارنده دندان می شود.

• کشیدن دندان

یعنی اگر دندان با کمک آمالگام یا کامپوزیت ترمیم نشود، یا روکش کردن و عصب کشی و بازسازی دندان نیز کافی نباشد، راه حل نهایی درمان دندان خراب، کشیده شدن است.