ارتودنسی دندان چیست ؟

ارتودنسی  (Orthodontics ) یک تخصص دندانپزشکی است که به تشخیص ، پیشگیری و اصلاح بی نظمی دندان ها، ناهنجاری فک ها و الگوهای نامناسب بایت  می پردازد. همچنین ممکن است به اصلاح رشد صورت، معروف به ارتوپدی دندان و صورت، بپردازد. هم ترازی غیر طبیعی دندان ها و فک ها بسیار شایع است.

در ارتودنسی با استفاده از بریس دندان و سایر ابزارهای ارتودنسی، با حرکت آرام دندان‌ها و فک‌ها به اطراف، ناهنجاری‌ها درمان می‌شود.ارتودنسی دندان سبب بهبود لبخند و سلامت کلی ناهنجاری‌های دندانی فکی می‌شود.

ترازبندی غیر عادی دندان و فک معمول است، و افراد زیادی نیازمند ارتودنسی دندان و بهره‌مند شدن از درمان‌ ارتودنسی هستند.

در واقع در انواع ارتودنسی با استفاده از سیم و براکت‌ها در یک بازه زمانی نامشخص توسط ارتودنتیست دندان‌ها را در کنار هم منظم می‌کند.

میزان زمانی که برای هر فرد نیاز است تا دندان‌ها ارتودنسی شود و در حالت مرتب و کنار هم قرار بگیرد، با توجه به نوع به هم ریختگی و  قرارگیری دندان‌ها مشخص می‌شود ، ممکن است چندین ماه تا چند سال طول بکشد. 

انواع ارتودنسی

انواع ارتودنسی در دو نوع توسط ارتودنتیست انجام می‌شود:

● متحرک

● ثابت 

● ارتودنسی نامرئی 

● ارتودنسی رنگی 

● ارتودنسی دیمون 

● ارتودنسی لینگوال 

دستگاه ارتودنسی با توجه به فشاری که به آرامی به دندان‌ها و فک می‌آورد، علاوه بر ردیف کردن دندان‌ها در ناهنجاری‌های فکی هم بسیار کمک کننده است.

ارتودنسی ثابت

در این روش همانطور که از اسمش پیداست، تمامی دستگاه ارتودنسی به صورت ثابت بر روی دندان و داخل دهان فرد قرار می‌گیرد که به صورت میانگین ۲ سال برای ردیف شدن دندان نیاز به زمان دارد.

در این حالت نگین‌های کوچکی بر روی دندان قرار می‌گیرد که به آن براکت می‌گویند.

یکی از نکاتی که درباره نوع ارتودنسی ثابت حائز اهمیت است اول نگهداری از آن یعنی براکت‌ها و دوم بهداشت دندان در این زمان است.

خوردن مواد غذایی سفت و گاز زدن سیب، ساندویچ و بلال و مواد خوراکی از این قبیل باعث شکستن براکت‌ها می‌شود که این موضوع سبب طولانی‌تر شدن دوره ارتودنسی خواهد شد.

در روند درمان با ارتودنسی ثابت به صورت معمول دندان‌های بیمار باید ماهی یک‌بار توسط ارتودنتیست چک شود. در این ویزیت‌ها سیم و براکت چک می‌شوند و کش‌هایی که در براکت‌ها می‌افتند هر ماه تعویض می‌شوند.

گاهی اوقات هم هر چند ماه یکبار سیم‌های روی دندان هم تعویض می‌شوند. کش‌ها در رنگ‌های مختلف وجود دارند و اکثر اوقات ارتودنتیست با سلیقه خود بیمار رنگ کش را انتخاب می‌کند و می‌اندازد. اما براکت‌ها از شروع تا پایان روند درمان که گاهی اوقات هم به ۳ سال می‌رسد، ثابت است. ‎

و یا حتی امکان دارد با توجه به نوع دندان فقط در جهت افقی دندان مورد ترمیم قرار نگیرد بلکه گاهی با توجه به نوع ناهنجاری، کش‌ها از دندانی در فک بالا به دندانی در فک پایین وصل شود که این امر موجب فشار زیاد در ناحیه فک و دندان می‌شود.

اکثر اوقات  در چند ماه اول تغییرات به صورت محسوس در دندان‌ها دیده می‌شود، یعنی خود بیمار علاوه بر احساس فشار و دردی که از جابجایی و حرکت دندان‌ها دارد، می‌تواند به خوبی چرخیدن و یا فاصله افتادن بین دندان‌ها را در آینه ببیند.

بهداشت دندان در زمان ارتودنسی ثابت

‌زمانی که ارتودنسی ثابت انجام می‌شود حتما باید خیلی بیشتر از قبل حواسمان به بهداشت دندان‌ها باشد، چون با توجه به سیم و براکت‌ها، دندان‌ها به خوبی مسواک نمی‌خورند.

البته برای زمان ارتودنسی، مسواک و نخ دندان‌های مخصوصی وجود دارد، که باید بعد از هر وعده غذایی دندان‌ها مسواک شود تا از پوسیدگی دندان‌ها در زمان ارتودنسی پیشگیری کنیم.

 ارتودنسی متحرک

دقیقا همانطور که از اسم این نوع ارتودنسی مشخص است، دستگاهی که داخل دهان شما قرار می‌گیرد متحرک است و به راحتی می‌توان آن را از دهان خارج کرد. این نوع دستگاه‌ها به دو نوع تقسیم بندی می‌شود در نوع اول برای حرکت‌های دندانی نه چندان پیچیده و دوم برای حرکت دادن حرکت فک‌ها با وارد کردن فشار و نیروی ثابتی با توجه به اجزا آن به دندان است

البته گاهی برای پایان ارتودنسی ثابت از پلاک‌های متحرک استفاده می‌کنند و تا چند وقت به عنوان فیکس کننده دندان‌ها در دهان قرار می‌گیرد.

اینکه ناهنجاری دندان‌ها و یا فک‌ها با ارتودنسی ثابت و یا متحرک درمان شود اصلا بر عهده بیمار نیست، بلکه دکتر ارتودنتیست تعیین کننده این موضوع است.

در واقع می‌توان گفت اگر نیاز به حرکت فکین باشد از ارتودنسی متحرک و اگر نیاز به حرکت دندان‌ها باشد از ارتودنسی ثابت استفاده می‌شود .

بهداشت در زمان ارتودنسی متحرک

بهتر است در زمان خوردن غذا دستگاه  را از دهان درآورده و بعد از شستشو تمیز کردن دندان‌ها مجددا آنها را داخل دهان بگذاریم.

همین‌طور پزشکان توصیه می‌کنند برای نوشیدن، نوشیدنی‌های گازدار، شیرین و نوشیدنی‌های که دارای رنگ است، ارتودنسی متحرک را درآورده و دوباره بعد از شستشو دهان و دندان آن را داخل دهان قرار بدهند.

ارتودنسی نامرئی

ارتودنسی نامرئی، بیشتر مورد توجه افراد بزرگسال است. از مزیت‌های این نوع ارتودنسی، نمایان نبودن آن بر روی دندان است. اما برای همه افراد قابل اجرا نیست. در صورتیکه تمایل به درمان، به روش ارتودنسی نامرئی هستید، ابتدا باید متخصص ارتودنسی، وضعیت دندان و فک شما را بررسی کند.

ارتودنسی رنگی

ارتودنسی رنگی، در میان نوجوانان بسیار محبوب است. استفاده از بریس‌های رنگی با تنوع رنگی زیاد، سبب شده که این نوع ارتودنسی، توجه این گروه سنی را به خود جلب کند.

ارتودنسی دیمون

ارتودنسی دیمون از روش‌های جدید ارتودنسی است. برخلاف ارتودنسی سنتی که اتصال سیم به براکت‌های ارتودنسی، با استفاده از کش‌های بسیار کوچک انجام می‌شود، در ارتودنسی دیمون از براکت‌هایی با قابلیت باز و بسته شدن کشویی استفاده می گردد.
به دلیل اینکه در این نوع ارتودنسی از کش‌های کوچک در اطراف هر براکت استفاده نمی‌شود، بنابراین بیمار می‌تواند در طول دوره ارتودنسی، به راحتی اطراف سیم و براکت ها را تمیز نماید.

ارتودنسی لینگوال

ارتودنسی لینگوال، یکی دیگر از روش‌های ارتودنسی است. این نوع ارتودنسی دندان، در دسته ارتودنسی پنهان قرار می‌گیرد زیرا که در پشت دندان‌ها اجرا می‌‍شود. به همین دلیل محبوب بزرگسالان است.

ارتودنسی دندان برای چه کسانی است؟

تشخیص اینکه فرد به ارتودنسی نیاز دارد یا خیر، فقط توسط متخصص ارتودنسی و با انجام معاینه بالینی توسط ارتودنتیست انجام می شود. بطورکلی، افرادی به ارتودنسی نیاز دارند که حداقل مشمول یکی از موارد زیر باشند.

◆ کراس بایت (Crossbite)

وقتی بیمار دهان خود را می بندد، دندان های بالایی در داخل دندان‌های پایین نشسته اند. کراس بایت، می‌تواند باعث ساییدگی دندان یا خرد شدن آن شود و بر زیبایی دندان ها هم تأثیر بگذارد.
نیش نامرتب در پشت دهان، که به آن کراس بایت خلفی گفته می‌شود، می‌تواند باعث دندان قروچه، مشکلات فک و رشد غیر طبیعی صورت شود.

شلوغی و تراکم زیاد دندان‌ها (Teeth crowding)

از نظر بهداشت دهان و دندان، شلوغی دندان‌ها یا Crowding، شایع ترین دلیل مراجعه افراد برای انجام ارتودنسی است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که فضای کافی در دهان برای قرار گرفتن همه دندان‌ها وجود نداشته باشد.
دندان های شلوغ به سختی با نخ دندان تمیز می‌شوند و در صورت عدم اصلاح، می‌توانند سبب پوسیدگی دندان شوند.

◆ فاصله دندان‌ها (Spacing)

Spacing یا فاصله زیاد و بیش از حد معمول به اندازه ازدحام دندان مشکل ساز است. متداول‌ترین مکان برای فاصله دندان‌های مشکل دار، بین دو دندان جلویی است، اگرچه ممکن است در هر جای دهان اتفاق بیفتد.
فاصله بیش از حد می‌تواند منجر به التهاب لثه و پوسیدگی دندان شود و اجازه دهد بیشتر لثه در معرض باکتری‌ها قرار گیرد، جایی که به طور معمول توسط دندان محافظت می‌شود.

◆ بایت

اگر دندان های بالا و پایین شما هم راستا نباشد و در جای مناسب قرار نگیرند، می تواند بر شکل صورت و ظاهر دندان شما تأثیر بگذارد. انواع مختلف مال اکلوژن وجود دارد که در زیر بررسی می‌کنیم:

• Open bite، هنگامی که دندان های خود را فشار می دهید، دندان‌های بالا و پایین باز می شود.
• Underbite، وقتی است که دندان‌های ردیف بالایی شما خیلی عقب هستند و دندان‌های ردیف پایینی خیلی جلو هستند.
• Overbite، زمانی است که دندان‌های ردیف بالایی شما خیلی جلوتر از دندان‌های پایین شما هستند.
اکثر بیمارانی که دچار این نوع مشکلات بایت هستند، دندان‌هایشان زودتر فرسوده می شود و اغلب با افزایش سن نیاز به درمان‌های دندانپزشکی بیشتری دارند.

◆ دندانهای نهفته (Impacted teeth)

دندان نهفته یا Impacted teeth به دندانی گفته می شود که نمی تواند به درستی در بیاید ، زیرا دندان دیگری در راه است یا جایگاه کافی در فک ندارد. دندان عقل اغلب تحت تأثیر قرار می گیرد و باعث درد بزرگسالان می‌شود. دندان های نیش نیز اغلب هنگامی که بیمار دندان‌های شلوغ داشته باشد، تحت تأثیر قرار می گیرند.

◆ دندانهای کج (crooked teeth)

دندان هایی که هم تراز نیستند و ظاهری کج دارند، ممکن است عوامل ژنتیکی داشته باشند و یا عوامل دیگر که با مراجعه به ارتودنتیست، می شود وضعیت آنها را بهبود بخشید.

◆ ظاهر نامناسب لبخند و ظاهر (Poor aesthetics)

وقتی دندان ها از نظر زیبایی خوشایند نباشند، بر اعتماد به نفس افراد تأثیر می گذارد و آنگاه نیاز به درمان ارتودنسی است.

◆ اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)

مشکلاتی مانند برخورد اولین دندان با این مفصل در هر طرف صورت می تواند باعث درد عمده در TMJ شود و منجر به TMD مزمن شود.

◆ بوی بد دهان و بیماری های لثه (bad breath, gum disease)

سختی در مسواک زدن و نخ دندان کشیدن دندان های نامرتب و کج باعث می شود میکروبیوم دهان دچار مشکل شود و منجر به مشکلات بهداشت دهان و دندان شود.

◆ مشکلات تنفس دهانی (Mouth breathing)

تنفس مزمن دهانی مداوم می تواند باعث بوی بد دهان و یا بیماری لثه و کج شدن دندان ها می شود، پس اگر تنفس دهانی هنگام خواب دارید، احتمالا باید به متخصص ارتودنسی مراجعه کنید.

مزایا و معایب  ارتودنسی چیست؟

●  مزایا :

صرف نظر از اینکه دندان های شما کاملا مرتب شده و طرح لبخند زیباتری به دست خواهید آورد، مزایای دیگر ارتودنسی دندان عبارتند از:

○ راحت تر مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و خلاصه تمیز کردن بی دردسر و سریع دندان ها

○ کاهش خطر پوسیدگی دندان ها (در دندان های نامرتب پوسیدگی بسیار شایع است)

○ کاهش خطر التهاب، عفونت و سایر مشکلات لثه

○ کاهش احتمال ایجاد جرمهای دندانی

○ کاهش هزینه های دندانپزشکی (وقتی دندان ها مرتب باشند و به موقع تمیز شوند مشکلی ایجاد نمی شود)

○ بهبود اعتماد به نفس (مخصوصا در کودکان و نوجوانان)

○ افزایش طول عمر دندان 

● معایب  :

مرتب بودن دندان ها جز اینکه به بهبود طرح لبخند و عملکرد دندان ها و در کل ساختارهای داخل دهان کمک می کند هیچ عیب و ایرادی ندارد. زمانی که دندان ها مرتب باشند وضعیت سلامت ما بیشتر خواهد بود اما با نامرتبی دندان ها مشکلات زیادی گریبانمان را خواهند گرفت. بنابراین قطعا مرتب کردن دندان ها هیچ عارضه ای ندارد.

اگر هم یک زمانی در در خصوص نکات منفی و معایب ارتودنسی چیزی به گوشتان خورد منظور این موارد جزئی هستند که البته برای همه افراد نیز پیش نمی آیند:

○ زمانبر بودن تمیز کردن دندان ها در برخی از روش ها

○ درد جزئی و یا احساس ناراحتی خفیف چند روز بعد از نصب و یا تنظیم وسایل روی دندان ها

○ محدودیت غذایی (طبیعی است که یک سری چیزها را نمی شود در طول درمان مصرف کرد. مثلا غذاهای فت و سخت یا چسپنده و …)

○ به طور کلی طولانی بودن پروسه درمان

○ در چشم بودن وسایل در برخی از روش ها

○ احتمال آسیب به بافت های نرم در صورت شکسته شدن سیم و براکت (در درمان های ثابت)

هزینه ارتودنسی

برای هزینه ارتودنسی، به دلیل اینکه شرایط بیمارها با یکدیگر متفاوت است و قیمت ارتودنسی کاملا وابسته به میزان و نوع ناهنجاری دارد، به طور دقیق و واضح نمی توان یک قیمت مشخص را اعلام کرد.

بسته به عوامل زیر تعرفه و قیمت مرتب سازی دندان ها متغییر خواهد بود:

● سن بیمار

● نوع مشکل بیمار

● شدت مشکل

● تجربه و مهارت متخصص

● شهر و یا محل زندگی شما

● مدت زمان درمان

● نوع براکت انتخابی شما

انتخا ب  نوع ارتودنسی مهم‌ترین عامل اثرگذار بر قیمت ارتودنسی است. به صورت معمول، هزینه ارتودنسی مرئی و ثابت که با براکت‌های معمولی یا براکت‌های رنگی صورت می‌گیرد، متفاوت است . مواد استفاده شده در هنگام ارتودنسی بر قیمت ارتودنسی اثر مستقیم دارد.

انواع مختلفی از براکت‌ها وجود دارد که بر حسب روش استفاده، نوع و قیمت با هم تفاوت‌هایی دارند. رایج‌ترین انواع بریس‌ها عبارتند از:

● براکت‌های فلزی ارتودنسی

این براکت‌ها معمولاً از جنس استیل ضد زنگ ساخته می‌شوند و میزان استقبال از آن در بین افرادی که ارتودنسی انجام می‌دهند، خیلی زیاد است. زیرا این نوع ارتودنسی ارزان ترین و بادوام‌ترین نوع براکت‌های ارتودنسی محسوب می‌شوند. در فرآیند ارتودنسی با استفاده از ارتودنسی فلزی، براکت به دندان چسبیده است، نمی‌توان براکت‌ها را در طول درمان درآورد.

● براکت سرامیکی

شکل براکت سرامیکی مطابق با وضعیت فک و دندان‌های شما ساخته می‌شود. این براکت‌ها در دهان به صورت مخفی هستند، اما احتمال شکسته شدن آنها وجود دارد. قیمت این براکت‌ها بیشتر از براکت‌های فلزی اما در حد مناسبی است.

در صورت تمایل‌تان به ارتودنسی سرامیکی(در این نوع از ارتودنسی، از براکت‌های سرامیکی شفاف استفاده می‌شود)

● براکت‌های لینگوال (مخفی)

این براکت‌ها که مخفی‌ترین و نامرئی‌ترین نوع براکت‌های ارتودنسی هستند بیشتر برای افرادی مناسب است که مشکلات جزئی در دندان‌های خود داشته باشند. قیمت این براکت‌ها بالاست و بیشتر از انواع دیگر براکت برای بیمار هزینه خواهد داشت.

نکته : فقط هزینه براکت‌های فلزی ساده توسط بیمه‌های دندانپزشکی پوشش داده می‌شود ؛ و اغلب شرکت‌های بیمه هزینه انواع دیگر براکت‌هایی را که جنبه زیبایی  دارند ، قیمت بالاتری هم دارند، تقبل نمی‌کنند.

 ● هزینه ارتودنسی فک بالا و پایین

هزینه ارتودنسی فک بالا، در حدود دو سوم هزینه ارتودنسی فک بالا و پایین است. 

● استفاده از هدگیر

در مواردی دکتر ارتودنسی تشخیص به استفاده از هدگیر برای ارتودنسی دندان‌های شما می‌دهد. چنین مواردی معدود هستند، اما برای ارتودنسیی فک بالا و بازگردانی آن به حالت طبیعی، باید از ابزار هدگیر در موارد حاد، بهره برد.

● اپن بایت بودن فرد بیمار

» این بایت « به این مفهموم است که استخوان‌های فک شما، به شکلی رشد یافته‌اند که دندان‌های فک بالا بر روی دندان‌های فک پایین، نمی‌خوابند و در عمل دهان شما باز می‌ماند. در چنین مواردی، ارتودنسی راه کار مناسبی نیست و باید دکتر ارتودنسی، به شما پیشنهاد»جراحی فک یا ارتوگناتیک  «  را می‌دهد.

مراحل انجام ارتودنسی

برای انتخاب شیوه ارتودنسی لازم است ابتدا مراحل تشخیص مشکلات فک و دندان‌ها انجام شود. بنابراین همینطور که در ادامه می‌بینید، مراحل انجام ارتودنسی با تصویربرداری و معاینه آغاز می‌شود.

● معاینه بیمار و بررسی دهان

● عکس‌برداری رادیولوژی برای ارتودنسی

● تصویر‌برداری رنگی برای مراحل ارتودنسی دندان

● بررسی روش‌های متفاوت ارتودنسی

● قالب گیری از فک و دندان‌ها

● شروع درمان ارتودنسی با براکت‌گذاری

● ادامه درمان ارتودنسی در فواصل زمانی مشخص شده

● استفاده از نگهدارنده و خارج کردن براکت ها 

● در مراحل ارتودنسی، علاوه بر کار نصب براکت‌ها و تنظیم آنها (که معمولاً هر یک ماه یک بار انجام می‌شود)؛ اغلب لازم است قبل از جایگذاری بریس‌ها در دهان، دندان‌ها برای این کار آماده شوند.

● مراحل آماده‌سازی لازم برای دندان‌های شما هم می‌تواند بر هزینه ارتودنسی تأثیر داشته باشد. گاهی اوقات ممکن است قبل از آنکه از براکت‌های ارتودنسی استفاده شود، شما فقط به یک عمل ساده دندانپزشکی مانند تمیز کردن عمقی دندان‌ها و یا پر کردن پوسیدگی‌های سطحی نیاز داشته باشید.

● در برخی موارد هم لازم است عمل‌های زیر همراه با ارتودنسی یا بعد از آن انجام شود و در نتیجه در هزینه نهایی تاثیر گذار خواهد بود:

● تعدادی از دندان‌های شما کشیده شود تا فضای لازم برای حرکت سایر دندان‌ها فراهم گردد.

● ممکن است شما نیاز به استفاده از هدگیر داشته باشید.

● ممکن است بعد از پایان ارتودنسی و هنگامی که بریس‌ها از دهان شما برداشته می‌شود، نیاز به خرید و استفاده از نگهدارنده داشته باشید تا از انحراف مجدد دندان‌های شما و بازگشت آنها به جایگاه اولیه خود جلوگیری کند.

بهترین سن مراجعه به ارتودنیست چه سنی است؟

تمام ارتودنتیست‌ها به صورت متفق‌ القول بر این باورند که بازه زمانی ۶ تا ۸ سالگی بهترین سن مراجعه به مطب‌های ارتودنسی دندان است. در این سن، هنوز ترکیبی از دندان‌ های شیری و دائمی در دهان کودکان وجود دارد و بهترین سن برای پیشگیری، تشخیص و درمان اولیه ناهنجاری‌ های یا مشکلات دندان و فکی کودکان است.