زوال عقل
یا دمانس چیست؟
بیماری
دمانس یا زوال مغزی یک بیماری خاص نیست بلکه یک عملکرد شناختی است که شامل گروهی از علائم میشود و میتواند در سالمندان و نیز در جوانان هم ایجاد
شود و تا حدی بر حافظه، تفکر و تواناییهای اجتماعی مانند حل مسائل و مشکلات زبانی
و گفتاری و استدلال فرد اثر میگذارند که در عملکردهای
روزانه فرد اختلال ایجاد میکنند. درست است که دمانس یا زوال عقل موجب
از دست رفتن حافظه میشود اما علل مختلف دیگری هم میتوانند موجب از دست رفتن
حافظه شوند. این تغییرات معمولا در ابتدا بسیار جزئی و
خفیف هستند اما به تدریج تا حدی شدید میشوند که روند زندگی روزمره فرد را تحت
تاثیر قرار میدهند.
افراد
مبتلا به دمانس همچنین ممکن است دچار تغییرات رفتاری و خلقوخو نیز شوند. زوال عقل زمانی ایجاد میشود که مغز بر اثر بیماری مانند آلزایمر
یا سکتههای مغزی مکرر آسیب میبیند.
انواع
زوال عقل
● بیماری
آلزایمر
شایعترین نوع زوال عقل، بیماری آلزایمر است که 60 تا 80 درصد موارد زوال عقل، آلزایمر است.
● زوال عقل
عروقی
این نوع
زوال عقل ناشی از کاهش جریان خون در مغز است. این مسئله میتواند به علت تجمع پلاک
در شریانهایی که خون را به مغز میرسانند یا سکته مغزی اتفاق بیفتد.
● زوال عقل
با اجسام لویی(LBD)
این نوع از این بیماری به دلیل رسوبات غیر طبیعی
و میکروسکوپی در سلول های مغزی ایجاد می شود.
● زوال عقل
پیش از تمپورال
پس
از زوال عقل عروقی و آلزایمر این نوع از دمانس شیوع بیشتری دارد. علائم
آن نیز تغییر در نوع تفکر، گیجی، کاهش سرعت و کندی در انجام کار و اختلالات خواب
است.
● فراموشی
پیشانی گیجگاهی
این نوع بیماری در اثر از بین رفتن سلول های
عصبی لوب های پیشانی ایجاد می شود که پیشرونده نیز هست. علائم آن نیز به صورت زوال
رفتاری و شخصیتی و دشواری در تکلم و تولید و درک سخنان است.
● زوال عقل
مخلوط
این نوع
بیماری با ابتلا به چند نوع زوال عقل به صورت هم زمان رخ می دهد. مثلا
ممکن است شخصی به صورت هم زمان دارای آلزایمر و دمانس باشد.
● بیماری پارکینسون
افرادی که به بیماری پارکینسون پیشرفته مبتلا هستند ممکن است به زوال
عقل مبتلا شوند. علائم این نوع زوال عقل شامل مشکل در استدلال و قضاوت و همچنین
افزایش تحریکپذیری، پارانویا و افسردگی میشود.
علائم
بیماری زوال عقل چیست؟
علائم
زوال عقل یا دمانس با توجه علت اصلی بروز آن متفاوت هستند اما شایعترین
علائم آن عبارتند از:
● عدم
سازگاری مناسب با تغییرات
ممکن است
فرد مبتلا به زوال عقل برای پذیرش تغییرات در محیط یا برنامهها دچار مشکل شود.
● تغییرات
ظریف در ایجاد حافظه کوتاهمدت
فردی ممکن است اتفاقات 15 سال پیش را به یاد
بیاورد اما نمیتواند به یاد بیاورد که دیروز چه غذایی خورده است.
● رسیدن به
کلمات درست
با ایجاد زوال عقل ممکن است یادآوری یا تداعی
کلمات دشوار شود.
● تکرار
کردن
ممکن است
فرد مبتلا به زوال عقل دائما یک سوال را بپرسد، یک رفتار را انجام دهد یا یک
داستان را چندین بار بگوید.
● سردرگمی
در جهتیابی
مکانهایی
که زمانی برای فرد آشنا بوده است ممکن است در حال حاضر، خارجی به نظر برسد. همچنین
این افراد ممکن است در رانندگی در مسیرهای همیشگی به مشکل بخورند زیرا دیگر این
مسیرها آشنا به نظر نمیرسد.
● مشکل در
دنبال کردن خط سیر داستان
فرد ممکن است در دنبال کردن خط سیر داستان فردی
دیگر یا توصیف آن با مشکل مواجه شود.
● تغییرات
در خلقوخو
افسردگی ، اضطراب ناامیدی و عصبانیت در افراد مبتلا به زوال
عقل شایع هستند.
● از دست
دادن علاقه
ممکن است
افراد مبتلا به زوال عقل، بیتفاوتی را تجربه کنند. این مسئله شامل از دست دادن
علاقه به فعالیتها و سرگرمیهای موردعلاقه در گذشته میشود.
● گیجی
ممکن است فرد مبتلا به زوال عقل، دیگر با افراد،
مکانها و اتفاقات گذشته آشنا نباشد. همچنین، ممکن است این فرد نتواند آشنایان خود
را به یاد بیاورد.
● مشکل در انجام کارهای روزمره
فردی که در مراحل اولیه زوال عقل قرار دارد ممکن
است در یادآوری وظایفی که چندین سال انجام داده است با مشکل مواجه شود.
علت
بیماری دمانس مغزی
علل مختلفی برای زوال عقل وجود دارد. این مسئله بهطورکلی از تخریب نورونها یا اختلال در سیستمهای دیگر بدن که بر نورونها تاثیر میگذارند ناشی میشود. بیماریهای متعددی میتوانند باعث زوال عقل شوند که از میان آنها میتوان به بیماریهای مغزی اشاره کرد. شایعترین علل زوال عقل، آلزایمر و زوال عقل عروقی هستند. بیماری دمانس مغزی بر اثر آسیب به سلولهای عصبی در مغز ایجاد میشود که این آسیب ممکن است در نواحی مختلفی از مغز باشد.
علائم
دمانس در هر فرد به طور متفاوتی بروز میکنند که این موضوع بستگی به ناحیه
آسیبدیده در مغز دارد.
علت
دمانس پیشرونده که بهبود پیدا نمیکنند و قابل بازگشت نیستند، عبارتند از:
● بیماریهای
نوروژنیک
نوروژنیک به این معناست که سلولهای عصبی بهتدریج عملکردشان متوقف میشود یا عملکرد نامناسبی دارند و درنهایت، از بین میروند. این مسئله بر روی اتصالات نورون به نورون که سیناپس نام دارد تاثیر میگذارد و درنتیجه منجر به طیف وسیعی از اختلالات میشود.
● بیماری
آلزایمر
بیماری آلزایمر شایعترین علت دمانس در سالمندان است ،هرچند علت بروز بیماری آلزایمر مشخص نیست اما در مغز این افراد همیشه پلاکها و گرههای بافتی یافت میشود. این پلاکها از پروتئینی به نام بتاآمیلوئید تشکیل شدهاند و ماده اصلی گرههای بافتی نیز پروتئینی به نام تائو است. وجود برخی عوامل ژنتیکی خاص نیز میتواند احتمال بروز آلزایمر را زیاد کند.
● دمانس
عروقی
دومین
علت شایع بروز دمانس، وارد شدن آسیب به عروقی است که به مغز خونرسانی میکنند.
مشکلات عروقی میتواند ناشی از سکته مغزی یا سایر بیماریهای عروقی باشد.
● زوال عقل
با اجسام لویی
اجسام لویی در واقع تودههای پروتئینی غیرعادی هستند که در مغز افراد مبتلا به این نوع بیماریهای دمانس اجسام لویی، آلزایمر و پارکینسون یافت میشوند. این نوع از زوال عقل نیز یکی از انواع شایع دمانس است.
● دمانس
گیجگاهی پیشانی (فرونتوتمپورال)
در این بیماری گروهی از سلولهای مغزی آسیب میبینند که در ناحیه قدامی گیجگاهی مغز قرار دارند. این نواحی از مغز بیشتر بر روی رفتار، زبان و گفتار و شخصیت فرد کنترل دارند.
● دمانس
ترکیبی
انجام مطالعات بر روی مغز افراد بالای ۸۰ سال که به دمانس (علائم فرسایش مغزی) مبتلا بودهاند، نشان داده است که اغلب این افراد به طور همزمان به چند نوع دمانس (مانند دمانس عروقی، اجسام لویی و آلزایمر) مبتلا بودهاند.
سایر
بیماریهای مرتبط با دمانس یا زوال عقل شامل موارد زیر است:
● بیماری
هانتینگتون
این
بیماری بر اثر جهش ژنتیکی ایجاد میشود و موجب میشود که برخی از سلولهای مغزی و
نخاعی شما از بین بروند. علائم و نشانه این بیماری عبارتند از اختلالات شدید فکری
(اختلال درک) که در سن ۳۰ الی ۴۰ سالگی بروز میکند.
● آسیب
مغزی بر اثر ضربه به سر
ممکن است
بر اثر وارد شدن ضربات مکرر به سر، آسیبهای جدی به مغز وارد شود. این حالت برای
مثال ممکن است برای ورزشکاران بوکس، ورزشکاران فوتبال آمریکایی یا سربازان پیش
بیاید.
بسته به این که کدام قسمت از مغز آسیبدیده است، این آسیب میتواند موجب بروز علائم دمانس مانند افسردگی، عصبانیت شدید، حرکات غیر هماهنگ، اختلال در گفتار، حرکات آرام بدن و لرزش بدن شود. این علائم ممکن است سالها پس از آسیبدیدگی بروز کنند
● بیماری
کروتزفلد یاکوب (CJD) یا جنون
گاوی
این
بیماری معمولا بدون هیچ عامل خطر مشخصی بروز میکند و احتمال میرود که ناشی از
نوعی پروتئین غیرعادی در بدن باشد. بیماری جنون گاوی میتواند ارثی باشد و یا بر
اثر تماس با مغز و بافت سیستم عصبی شخص بیمار، به فرد دیگر منتقل شود.
● بیماری
پارکینسون
بسیاری
از بیماران مبتلا به بیماری پارکینسون نهایتا
دچار علائم دمانس میشوند.
ممکن است
بر اثر تب یا سایر واکنشهای سیستم ایمنی برای مبارزه با عفونت، علائم مشابه
با بیماری دمانس بروز کنند. بیماریهایی مانند ام اس که ناشی از حمله
سیستم ایمنی بدن به سیستم عصبی هستند نیز ممکن است علائم دمانس را ایجاد کنند.
● اختلالات
متابولیسمی و غدد
افراد
مبتلا به اختلال تیروئیدی، هیپوگلیسمی (کمبود قند خون)، کمبود یا داشتن مقدار بیشازحد
سدیم یا کلسیم یا افراد مبتلا به نقص عملکردی در جذب ویتامین B12 ممکن است
به علائم مشابه دمانس یا تغییرات خلقوخویی دچار شوند.
● کمبودهای
غذایی
نخوردن
آب کافی (کمآبی بدن)، عدم مصرف ویتامین B1 به
اندازه کافی (که در افراد مبتلا به اعتیاد الکل شایع است) و عدم مصرف ویتامین B6 و B12 به میزان
کافی میتواند موجب بروز علائم مشابه دمانس یا زوال عقل شود.
● واکنش به
داروها
واکنش
بدن نسبت به تاثیر یک دارو یا بر هم کنش چند دارو که با یکدیگر مصرف شدهاند، ممکن
است موجب بروز علائم مشابه بیماری دمانس مغزی شود.
● هماتوم
در اطراف غشای مغزی
خونریزی
بین سطح مغز و لایه پوششی که مغز را احاطه کرده است میتواند موجب بروز علائم
دمانس شود. این نوع خونریزی در بین افراد مسن که زمین خوردهاند زیاد اتفاق میافتد.
● مسمومیت
قرار
گرفتن در معرض فلزات سنگین مانند سرب یا سایر مواد مسمومکننده مانند آفتکشها و
همچنین مصرف مواد مخدر غیرقانونی و سوءمصرف الکل میتوانند موجب بروز علائم دمانس
شوند. ممکن است با انجام اقدامات درمانی، این علائم بهبود پیدا کنند.
● تومور
مغزی
در موارد
بسیار نادری، ممکن است علائم دمانس بر اثر آسیبهای ناشی از تومور مغزی باشد.
● آنوکسی
یا کمبود اکسیژن
این مشکل
با نام هیپوکسیا نیز شناخته میشود و زمانی رخ میدهد که یک ارگان به دلیلی اکسیژن
کافی دریافت نمیکند. آنوکسی ممکن است بر اثر آسم شدید، حمله قلبی، مسمومیت
مونوکسید کربن یا هر علت دیگری ایجاد شود.
● هیدروسفالی
فشار معمولی
این
وضعیت بر اثر بزرگ شدن بطنهای مغزی ایجاد میشود و میتواند موجب مشکلات راه
رفتن، اختلالات ادراری و از دست دادن حافظه شود.
زوال عقل
چه مراحلی دارد؟
زوال عقل
در بیشتر موارد پیشرونده است و با گذشت زمان تشدید پیدا میکند. زوال عقل در هر فردی
بهصورت متفاوتی پیشرفت میکند. بااینحال، بیشتر افراد زوال عقل را در مراحل
متعددی تجربه میکنند که در ادامه با این مراحل آشنا میشوید.
● اختلال
شناختی خفیف
افراد
مسن ممکن است اختلال شناختی خفیف را تجربه کنند اما این مسئله ممکن است هرگز منجر
به زوال عقل نشود. افرادی که به اختلال شناختی خفیف دچار هستند معمولا فراموشی،
مشکل در یادآوری کلمات و مشکل در حافظه کوتاهمدت را تجربه میکنند.
● زوال عقل
خفیف
در این
مرحله، افرادی که به زوال عقل خفیف مبتلا هستند ممکن است بتوانند عملکرد مستقلی
داشته باشند. علائم زوال عقل خفیف عبارتاند از:
○ نقص در حافظه کوتاهمدت
○ تغییرات
شخصیتی، ازجمله خشم یا افسردگی
○ جا
گذاشتن اشیا یا فراموشی
○ مشکل در
انجام تکالیف پیچیده یا حل مسئله
○ مشکل در بیان احساسات یا ایدهها
● زوال عقل
متوسط
در این
مرحله از زوال عقل، افراد مبتلا ممکن است به دریافت کمک و مراقبت از یکی از
اطرافیان نیاز دارند. این به این دلیل رخ میدهد که زوال عقل متوسط میتواند در
تکالیف و فعالیتهای روزانه اختلال ایجاد کند. علائم این مسئله عبارتاند از:
قضاوت
ضعیف
افزایش
سردرگمی و ناامیدی
از دست
دادن حافظه که بیشتر شامل گذشته است
نیاز به کمک
برای انجام برخی کارها مانند لباس پوشیدن و حمام کردن
تغییرات
شخصیتی قابلتوجه
● زوال عقل
شدید
در مرحله
آخر یا زوال عقل شدید، علائم جسمی و روحی بدتر میشوند. علائم این مرحله از زوال
عقل عبارتاند از:
ناتوانی
در حفظ عملکردهای بدن، ازجمله راه رفتن، بلع و کنترل مثانه
ناتوانی
در برقراری ارتباط با دیگران
نیاز به
دریافت کمک تماموقت از سوی دیگران
افزایش
خطر ابتلا به عفونتها
سرعت
پیشروی زوال عقل در هر فردی متفاوت است.
تفاوت
زوال عقل با بیماری آلزایمر چیست؟
زوال عقل
با بیماری آلزایمر یکسان نیست. زوال عقل، اصطلاحی است که برای توصیف مجموعهای از
علائم مرتبط با حافظه، زبان و تصمیمگیری استفاده میشود. شایعترین نوع زوال عقل،
بیماری آلزایمر است که میتواند در موارد زیر مشکل ایجاد کند:
○ حافظه
کوتاهمدت
○ افسردگی
○ اختلال
در جهتیابی
○ تغییرات
رفتاری
○ زوال عقل
منجر به علائمی مثل علائم زیر میشود:
○ فراموشی
یا اختلال در حافظه
○ از دست
دادن حس جهتیابی
○ گیجی
○ مشکل در
مراقبت فردی
بیماری
آلزایمر نیز میتواند با این علائم همراه باشد اما سایر علائم آلزایمر شامل
افسردگی، اختلال در قضاوت و مشکل در صحبت کردن میشود. بنابراین، درمان زوال عقل
به نوع آن بستگی دارد. بااینحال، روشهای درمان بیماری آلزایمر اغلب با سایر روشهای
درمان غیردارویی زوال عقل همپوشانی دارند. در برخی از انواع زوال عقل، درمان علت
زمینهای ممکن است به کاهش یا توقف مشکلات حافظه یا رفتار کمک کند. بااینحال، این
امر در مورد بیماری آلزایمر صادق نیست.
راه های
تشخیص دمانس یا زوال عقل
هیچ تست
منفرد و مشخصی برای تشخیص قطعی بیماری زوال عقل وجود ندارد و بنابراین پزشکان برای
تشخیص دقیق مشکل از چندین روش تشخیصی مختلف استفاده میکنند. این تستها شامل
موارد زیر میشود:
برای
تشخیص دمانس یا زوال عقل پزشک ذر ابتدا علائم و شرح حال شما را بررسی کرده و شما
را معاینه فیزیکی میکند. او همچنین از یکی از نزدیکان شما در مورد علائمی که
دارید سؤال میکند.
● تستهای
ادراکی و نوروفیزیولوژیک
پزشک میتواند
عملکرد فکری و ادراکی شما را تحلیل کند. تستهای مخصوصی برای ارزیابی عملکردهای
فکری ماند حافظه، تشخیص موقعیت، استدلال، قضاوت، تمرکز و مهارتهای زبانی و گفتاری
وجود دارند.
● ارزیابی
نورولوژیکی
ممکن است
پزشک عملکرد حافظه، گفتار، ادراک بینایی، تمرکز، قابلیت حل مسئله، حواس تعادل بدن
و رفلکسها و سایر علائم مربوط به سیستم عصبی بدن شما را ارزیابی کند.
● اسکن
مغزی
اکسن
مغزی توسط دستگاههای زیر انجام میشود:
○ سی تی
اسکن
○ اسکن ام آر آی
با
استفاده از این اسکنها میتوان به دنبال علائم بروز سکته مغزی، خونریزی مغزی،
تومور یا هیدروسفالی بود.
○ پت اسکن (PET scans)
این اسکنها، الگوی عملکردی مغز و همچنین وجود رسوبات پروتئین آمیلوئید در مغز را نشان میدهند. این پروتئین یکی از علائم مشخصه ابتلا به آلزایمر است.
● تستهای
آزمایشگاهی
با انجام
آزمایش خون میتوان مشکلات فیزیکی که بر عملکرد مغز تاثیر دارند را شناسایی نمود،
مانند کمبود ویتامین B12 و کمکاری
غده تیروئید. گاهش اوقات مایع مغزی نخاعی برای بررسی عفونت، التهاب و برخی بیماریهای
فرسایشی مورد آزمایش قرار میگیرد.
درمان
دمانس
در اغلب موارد نمیتوان بیماری دمانس را به طور کامل درمان کرد اما راههایی برای کنترل علائم آن وجود دارند. برخی از این راهها عبارتند از:
این
داروها برای بهبود موقتی علائم دمانس تجویز میشوند:
○ مهارکنندههای
کولین استراز
○ ممانتین
○ مهارکنندههای
کولین استراز
این
داروها شامل دونپزیل (آریسیتپ)، ریواستیگمین (اگزلون) و گالانتامین (رازادین) میشوند
و نحوه تاثیرگذاری آنها به این صورت است که میزان پیام رسانهای شیمیایی مؤثر در
حافظه و استدلال مغزی را افزایش میدهند.
○ ممانتین
این دارو
موجب تنظیم فعالیت گلوتامات میشود. گلوتامات نوعی پیام رسان شیمیایی در عملکردهای
مغزی مانند یادگیری و حافظه است. در برخی از موارد، ممانتین همراه با مهارکنندههای
کولین استراز تجویز میشود.
● روشهای
درمانی مکمل
انواع
روشهای درمان دمانس از جمله مصرف مکملهای غذایی، داروهای گیاهی و
تراپیهای مختلف برای افراد مبتلا به بیماری دمانس مورد ارزیابی و تحقیق قرار
گرفتهاند. برخی از این روشها میتوانند مزایایی را به همراه داشته باشند.
برخی از
این روشها برای افراد مبتلا به آلزایمر و سایر انواع زوال عقل که مورد مطالعه
قرارگرفتهاند عبارتند از:
ویتامین E: برخی مطالعات نشان دادهاند که مصرف ویتامین E میتواند
در کند کردن روند آلزایمر مؤثر باشد، اما شواهد کمی برای اثبات قطعی این نظریه
وجود دارد.
اسیدهای
چرب امگا۳: برخی از شواهد نشان دادهاند که خوردن ماهی برای ۳ بار در هفته میتواند
خطر بروز زوال مغزی را کاهش دهد.
● درمان
آلزایمر با دستگاه آر تی ام اس
تحریک
مغناطیسی ترانس کرانیال یک روش درمان غیر دارویی و غیر تهاجمی، بدون درد با
اثربخشی سریع جهت تحریک مغز است که میتوان برای بهبود علائم و درمان طیف وسیعی از
بیماریهای مغز و اعصاب شامل بیماری دمانس یا زوال عقل، آلزایمر، اختلال
افسردگی، وسواس فکری عملی و میگرن مورد استفاده قرار گیرد.
● سایر
درمانها
این روشهای درمان
دمانس یا زوال عقل ممکن است در کاهش آشفتگی و اضطراب بیمار موثر باشند و موجب
آرامش بیشتر بیمار شوند:
○ موسیقی
درمانی
○ آروماتراپی
(رایحه درمانی) که در آن از روغنهای گیاهی معطر استفاده میشود.
○ ماساژ
درمانی
○ هنردرمانی
● درمانهای
غیردارویی
این
درمانها میتوانند به کاهش علائم زوال عقل و همچنین، کاهش برخی از عوارض قابلکنترل
بیماری کمک کنند. درمانهای غیردارویی رایج برای زوال عقل عبارتاند از:
○ اصلاح
محیط: بههمریختگی، سروصدا و تحریک بیشازاندازه میتواند تمرکز را کاهش دهد.
○ اصلاح
تکالیف معمول: میتوانید با همکاری با پزشک، فعالیتهای روزمره مانند دوش گرفتن یا
نظافت را به وظایف قابلکنترل تبدیل کنید.
○ کاردرمانی:
کاردرمانگرها متخصصانی هستند که میتوانند به شما کمک کنند که در هنگام انجام
کارهایی ازجمله راه رفتن، آشپزی و رانندگی امنیت بیشتری داشته باشید.
چگونه میتوان
از زوال عقل پیشگیری کرد؟
پزشکان و
متخصصان بر این باور بودند که نمیتوان از زوال عقل پیشگیری کرد اما میتوان با هدف قرار دادن این عوامل خطر با
مداخله میتوان برخی از موارد زوال عقل را به تاخیر بیندازد یا ممکن است بتوان از
این مسئله پیشگیری کرد
این
عوامل خطر عبارتاند از:
● فشارخون بالا در میانسالی
● چاقی در میانسالی
● از دست
دادن شنوایی
● افسردگی
در اواخر زندگی
● ابتلا به دیابت
● عدم تحرک
بدنی
● سیگار
کشیدن
● انزوای
اجتماعی
● سطح
تحصیلی پایینتر
آیا فراموشی بخشی
طبیعی از پیری نیست؟
این
مسئله کاملا طبیعی است که هر چند وقت یکبار، چیزها را فراموش کنید. ضعیف شدن
حافظه بهخودیخود به معنای زوال عقل نیست. بین فراموشی گاهبهگاه
و فراموشی نگرانکننده تفاوت وجود دارد. علائم خطر زوال عقل عبارتاند از:
● فراموش
کردن هویت افراد
● فراموش
کردن نحوه انجام کارهای معمول ازجمله نحوه استفاده از تلفن یا یافتن راه خانه
● ناتوانی
در درک یا حفظ اطلاعاتی که بهصورت روشن ارائه شدهاند
● اغلب یکی از اولین نشانههای زوال عقل، گم شدن در محیطهای آشناست. برای مثال، ممکن است در هنگام رفتن به سوپرمارکت با مشکل مواجه شوید.
آخرین دیدگاه ها
فعلا موردی یافت نشد!