زایمان زودرس

زایمان زودرس زمانی رخ می دهد که بدن شما در اوایل بارداری شروع به آماده شدن برای زایمان می کند. اگر بیش از 3 هفته قبل از موعد، زایمان شما شروع شود، این وضعیت زایمان زودرس است. خبر خوب این است که پزشکان می توانند کارهای زیادی برای به تاخیر انداختن زایمان زودرس انجام دهند.

هر چه کودک شما مدت بیشتری در درون شکم رشد کند (درست تا تاریخ زایمان) احتمال اینکه بعد از تولد دچار مشکل شود کمتر می شود.

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زایمان پیش از موعد این است که شُش جنین برای رشد کامل زمان کافی در اختیار نداشته و هنگام تولد هنوز نابالغ است. به همین دلیل معمولا در زایمان هایی که پیش از موعد آغاز می شوند برای به حداقل رساندن پیچیدگی‌ها و بالغ شدن شش‌های جنین، روند زایمان متوقف یا

کنترل می‌شود. اما وقتی زندگی مادر در خطر است و راهی برای متوقف ساختن خونریزی واژن یا کنترل فشار خون بالای بارداری وجود ندارد، گزینه‌ای جز زایمان نوزاد وجود ندارد.

رایج‌ترین زایمان های زودرس

بر اساس منابع، نوزادانی که قبل از هفته 22 بارداری متولد می‌شوند، زنده ماندن آن‌ها بعید به نظر می‌رسد؛ اما برخی از زایمان‌های زودرس وجود دارد که نوزاد نارس حاصل از آن با مراقبت‌های ویژه زنده باقی خواهد ماند:

● زایمان زودرس در هفته 24 بارداری

در حقیقت، اکثر نیمی از نوزادان زودرس در هفته 24 بارداری، با تقریباً ۴۵۰ گرم وزن و ۲۰ سانتیمتر قد، زنده می‌مانند و به آن‌ها در اصطلاح، میکروپریم (micro preemie) گفته می‌شود؛ اما چون هنوز چربی قهوه‌ای در این نوزادان به تکامل نرسیده؛ لذا می‌بایست از بدو تولد تا مدتی محدود در یک پوشش گرم

قرار بگیرند. همچنین به دلیل اینکه مجاری هوایی تحتانی این نوزادان هنوز در حال رشد و شکل‌گیری است، بنابراین چنین نوزادانی برای تنفس نیاز به دستگاه‎‌های کمک‌تنفسی دارند. 

● زایمان زودرس در هفته 30 بارداری

 هفته 28 تا 30 بارداری، زمان مهمی برای رشد جنین به شمار می‌رود؛ زیرا اندام‌های حیاتی او نظیر چشم، سیستم ایمنی، دستگاه گوارش و... در حال تکوین است. از طرفی دیگر، این برهه از بارداری با خطراتی جدی نیز مواجه است؛ خطراتی نظیر:

○ ابتلا به دیابت حاملگی و خطر ابتلای مادر به دیابت نوع ۲ در آینده

○  فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی

○ تشکیل جفت سرراهی یا پلاسنتا پرویا (Placenta previa)

○ محدودیت رشد درون رحمی

● زایمان زودرس در هفته 35 بارداری

نوزادانی که در هفته 35 بارداری متولد می‌شوند ممکن است با خطراتی نظیر زردی، عفونت، مشکلات تنفسی و تغذیه‌ای و ناپایداری دمای بدن مواجه شوند که نحوه مراقب از این مشکلات قبلاً توضیح داده شده است.

علت زایمان زودرس

 در زایمان زودرس یا لیبر، انقباضات منظم رحم سبب باز شدن دهانه رحم شود. به صورت معمول این مراحل باید در قبل از و یا در هفته‌های ۳۷ تا ۴۲ بارداری اتفاق بیافتد. در صورتی که این انقباضات منظم قبل از ۳۷ هفته دیده شود، زایمان زودرس اتفاق می افتد.

زایمان پیش از موعد به دو صورت به وقوع می‌پیوندد:

● زایمان زودرس با علل پزشکی

 در صورت وجود عارضه‌هایی نظیر پره‌اکلامپسی شدید (مسمومیت بارداری) و توقف رشد جنین.

● زایمان زودرسِ خودبه‌خودی

 در صورت پارگی زودرس پرده‌های جنینی و بازشدن دهانه رحم پیش از موعد طبیعی

بسیاری از عوامل می توانند خطر زایمان زودرس را افزایش دهند. عواملی نظیر:

●عفونت دستگاه تناسلی

گاهی دستگاه تناسلی بانوان باکتری‌هایی تولید می‌کند که باعث ضعف و پاره شدن غشای اطراف کیسه آمنیوتیک می‌شود و همچنین قادر به آلوده کردن رحم به عفونت و التهاب نیز می‌باشد که همه این موارد در نهایت منجر به زایمان پیش از موعد می‌گردد. برخی از این عفونت‌ها عبارتند از:

کلامیدیا و گنوره؛ در صورت مثبت بودن جواب آزمایش کلامیدیا و گنوره قبل از زایمان، بلافاصله درمان آغاز شده و در مابقی دوران بارداری، استفاده از وسایل پیشگیری بهداشتی ضروری است.

واژینوز باکتریال (BV)؛ آزمایش وجود عفونت واژینوباکتریال و درمان آن در در سه ماهه دوم و سوم بارداری می‌تواند کمک شایانی به کاهش زایمان زودرس کند.

● عفونت اندام‌های غیررحمی

عفونت اندام‌هایی نظیر ‌کلیه، آپاندیس، عفونت ادراری و ذات‌الریه نیز می‌تواند خطر ابتلا به زایمان زودرس را افزایش دهد.

● ‌اختلالات ساختاری دهانه رحم

برخی از اختلالات ساختاری یا نارسایی‌های دهانه رحم نظیر ضعف سرویکس یا کوتاه‌تر بودن دهانه رحم از حد طبیعی (کمتر از 25 میلیمتر) _که نیاز به عمل جراحی گردن رحم دارد_ می‌تواند موجب وقوع زایمان زودرس گردد.

● کشش بیش از حد رحم

بیش‌ازاندازه بزرگ بودن رحم مادر و کشش زیاد آن، موجب افزایش بیش‌ازحد مایع آمنیوتیک و بارداری‌های چندقلویی می‌شود که خطر زایمان زوردرس را می‌تواند به همراه داشته باشد.

●  اختلالات جفت

برخی از اختلالات مربوط به جفت نظیر چسبندگی جفت، جفت سرراهی و جدا شدن زودرس جفت نیز می‌تواند منجر به زایمان زودرس شود.

● سایر فاکتورها

برخی فاکتورهای دیگر وجود دارد که در زایمان پیش از زمان تعیین شده تأثیر بسزایی دارد. البته باید گفت که مشاهده یک یا چند مورد از این موارد به معنی زایمان زودرس قطعی نیست؛ بلکه این فاکتورها خطر وقوع آن را افزایش می‌دهد؛ فاکتورهایی ازقبیل: 

○ بارداری به روش IVF    (شخص در گذشته درمان‌های نازایی انجام داده است.)

○  داشتن شرایط سلامتی، مانند فشار خون بالا، پره اکلامپسی، دیابت، اختلالات لخته شدن خون، یا عفونت

○ سابقه زایمان زودرس خودبه‌خودی

○ سابقه سقط جنین

○ فاصله کوتاه بین حاملگی‌ها

○استرس زیاد

○ تروما یا صدمه فیزیکی شدید به شکم

○ بارداری پیش از ۱۷ سالگی یا بعد از ۳۵ سالگی

○ داشتن شغل‌هایی با فعالیت‌های فیزیکی سنگین

○  استعمال دخانیات

 علائم زایمان زودرس

زایمان زودرس معمولاً بین هفته‌های ۲۰ تا ۳۷ بارداری با آغاز انقباضات رحمی رخ می‌دهد که در صورت وجودداشتن برخی علائم خاص، پزشک معاینات واژنی را جهت تشخیص این موضوع انجام می‌دهد. ازجمله علائم زایمان زودرس که در صورت مشاهده هریک از آن‌ها می‌بایست پزشک را در جریان

گذاشت، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

● کمردرد که معمولا در قسمت پایین کمر شما ایجاد می شود. این وضعیت ممکن است ثابت باشد یا قطع و وصل شود، اما حتی اگر موقعیت خود را تغییر دهید یا کار دیگری برای راحتی انجام دهید، آسان نخواهد شد.انقباضات، هر 10 دقیقه یا بیشتر، که سریعتر و شدیدتر می شوند

● گرفتگی در قسمت تحتانی شکم یا گرفتگی های قاعدگی.

● مایعات از واژن شما نشت می کند

● علائم شبه آنفولانزا مانند تهوع، استفراغ یا اسهال. حتی در مورد موارد خفیف با پزشک خود تماس بگیرید. اگر بیش از 8 ساعت نمی توانید مایعات را تحمل کنید، باید به پزشک مراجعه کنید.

● افزایش فشار در لگن یا واژن

● افزایش ترشحات واژن

● خونریزی واژینال، از جمله خونریزی خفیف

● تشخیص برخی از این عوامل ممکن است جدا از علائم عادی بارداری، مانند کمردرد، دشوار باشد. اما شما نمی توانید خیلی محتاط باشید. هرگونه علامت هشدار احتمالی را بررسی نمایید.

● پارگی زودرس پرده آمینوتیک

● تغییر نوع ترشحات واژن مانند آبکی شدن ترشحات

● تغییررنگ ترشحات واژن به قهوه‌ای روشن یا صورتی

● لکه‌بینی واژن یا خونریزی کم

● گرفتگی خفیف شکم

● احساس انقباضات مکرر در ناحیه شکم و دردهای کرامپی شبیه قاعدگی

پیشگیری از زایمان زودرس

به منظور پیشگیری از وقوع زایمان زودرس، رعایت کردن نکاتی از طرف مادر ضروری است. به علاوه، پزشک نیز با روش‌هایی خاص می‌تواند از وقوع این امر جلوگیری به عمل آورد. این نکات و روش‌ها عبارتند از:

● نکات پیشگیری از طرف مادر

● بهبود سبک زندگی

● اجتناب از مصرف دخانیات

● پیشگیری از عفونت‌های دهان و دندان

● رعایت رژیم غذایی مناسب و سالم حاوی چربی‌های اشباع نشده، ماهی، آجیل و دانه‌ها

● پرهیز از چاق شدن بیش‌ازحد در دوران بارداری

● رعایت فواصل بین بارداری‌ها

● مراقبت‌های پزشکی دوران بارداری

● روش‌های پیشگیری پزشکی

در صورت تغییر دهانه رحم قبل از هفته 24 بارداری، اگر پزشک انقباضی در دهانه رحم مشاهده نکند، از روش سرکلاژ برای بخیه و بستن دهانه رحم استفاده می‌کند تا نوزاد به صورت نارس متولد نشود.در صورت احساس درد زایمان قبل از هفته 24 بارداری، تیم پزشکی سعی می‌کنند که با داروهایی زمان زایمان

را به تعویق بیندازند و با تجویز کورتیکواستروئیدها، فرصت کافی جهت رشد سریع‌تر ریه‌ها و سایر اندام‌های جنین را فراهم کنند و درنتیجه، شانس زنده ماندن جنین را افزایش دهند. به شخص توصیه می شود که در صورت داشتن سابقه زایمان زودرس، سونوگرافی واژینال انجام دهد تا پزشک بتواند طول

سرویکس را اندازه بگیرد و بررسی های لازم را انجام دهد. یکی از راه حل ها بخیه‌زدن اطراف دهانه رحم به منظور اینکه از باز شدن دهانه رحم جلوگیری کنند.

چه معاینه هایی برای فردی با احتمال زایمان زودرس انجام می شود؟

●  چک کردن تمامی علائم حیاتی و معاینه کلی از جمله درجه حرارت بدن، نبض و فشار خون را بررسی می کنند

● چک کردن صدای قلب جنین

● معاینات شکمی

● انجام آزمایش خون برای بررسی احتمال عفونت خون

● انجام آزمایش ادرار

● سونوگرافی جنین برای بررسی سلامت جنین و اینکه جنین چگونه در رحم قرار گرفته است

● شروع دردهای زایمان زودرس با معاینه واژینال نیز مشخص می‌شود.

● اسپکلوم ابزاری است که دیواره‌های واژن را از هم باز می کند و پزشک یا ماما برای بررسی سرویکس، تغییرات سرویکس و بررسی مقدار باز شدن دهانه رحم از آن استفاده می‌کنند و سپس پزشک یا ماما با بررسی دهانه رحم و نشت مایع آمینوتیک متوجه پاره شدن کیسه آمینوتیک می شود.

در مواقعی کیسه آب قبل از ۳۷ هفته دچار پارگی می‌شود ولی دردهای زایمان بعد از پارگی کیسه آب، شروع نمی‌شود.

● سواب واژینال وسیله ای برای برداشتن ترشحات واژن است که برای بررسی عفونت بکار برده شود می شود و از یک نوع دیگر سواب واژینال که برای یافتن فیبرونکتین جنینی است ممکن است استفاده شود که با آن می توان از بالای واژن، ترشحات را برداشت و مورد بررسی قرار داد. احتمال زایمان زودرس و

شروع دردهای زایمانی در هفته های ۲۴ تا 34 بارداری را می توان، با استفاده از این وسیله پیدا کرد.

پرستاری  از نوزاد پس از زایمان زودرس

کودک شما ممکن است آهسته غذا بخورد و نتواند به اندازه یک نوزاد عادی شیر یا شیر خشک بخورد. تقریباً هر 3 یا 4 ساعت یکبار به آن‌ها غذا دهید. اگر از خوردن غذا امتناع کردند، با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرید.

● خوابیدن

ممکن است کودک شما نسبت به نوزادان دیگر خواب آلودتر باشد.

● نفس کشیدن

اگر متوجه شدید که نوزاد شما تنفس سختی دارد با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید.

● دمای بدن

نوزادان نارس به اندازه ای چربی بدن ندارند که دمای بدن خود را در حد طبیعی نگه دارند. نوزاد خود را از بادهای سرد دور نگه دارید. اتاق آنها را گرم و دنج نگه دارید.

● زردی

اگر پوست یا چشم‌های نوزادتان زرد است یا در غذا خوردن مشکل دارند، ممکن است نشانه‌ای از زردی نوزادان باشد. این بدان معناست که کبد آنها نمی تواند خون خود را از چیزی به نام بیلی روبین پاک کند. مطمئن شوید که آنها قبل از ترک بیمارستان از نظر زردی بررسی شده اند و در صورت مشاهده علائم

با پزشک خود تماس بگیرید. این وضعیت اگر به موقع درمان نشود می تواند منجر به آسیب مغزی شود.

● عفونت ها

نوزادان نارس سیستم ایمنی کاملاً توسعه یافته ای ندارند. که این امر آنها را در معرض خطر بیشتری برای عفونت قرار می دهد. مراقب علائم بیماری مانند تب بالا یا مشکلات تنفسی باشید. اگر فکر می کنید فرزندتان برای عفونت نیاز به درمان دارد، با پزشک خود تماس بگیرید.

عوارض زایمان زودرس

همان‌طور که اشاره شد، زایمان زودرس می‌تواند خطراتی را برای جنین در پی داشته باشد. ازجمله برخی عوارض زایمان پیش از موعد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

● احتمال افزایش خطر خونریزی مغزی

● فلج مغزی و مشکلات رشد

● سیستم ایمنی توسعه‌نیافته و در پی آن، گسترش سریع عفونت از طریق جریان خون

● مشکلات تغذیه‌ای

● ابتلا به کمبود قندخون به دلیل عدم برخورداری از میزان کافی گلوکز ذخیره و یا عدم توانایی در تبدیل گلوکز ذخیره‌شده به مواد مصرفی

● مشکلات گوارشی به دلیل نابالغ بودن سیستم گوارشی و مشکلاتی مانند انتروکولیت نکروزان

● مشکل حفظ درجه‌ حرارت بدن جنین به دلیل کمبود چربی بدن و نسبت زیاد وزن پوست به بدن

● احتمال بروز مشکلات تنفسی، آپنه هنگام تنفس و بیماری ریوی مزمن به دلیل نابالغ بودن ریه

● افزایش احتمال ابتلا به عفونت، کم‌خونی و زردی

● اختلال شنوایی و بینایی

معاینات و آزمایشات تشخیص زایمان زودرس

در حدود یک‌چهارم از موارد زایمان نارس قابل پیش‌بینی است؛ زیرا در صورت تداوم انقباضات رحمی طی یک بازه زمانی چندساعته، میزان باز و بسته‌شدن دهانه رحم توسط پزشک موردبررسی قرار می‌گیرد و اگر که دهانه رحم تغییری نکرده باشد، نظیریه زایمان زودرس توسط پزشک رد می‌گردد. برخی از

مواردی که در صورت احتمال زایمان پیش از موعد توسط پزشک معاینه می‌شود عبارتند از:

● میزان حرکت جنین به سمت کانال یا مسیر تولد

● میزان باز و نازک شدن دهانۀ رحم

از طرفی دیگر، برخی از آزمایشات تشخیص احتمال زایمان زودرس توسط پزشک به شرح زیر می‌باشد:

● سونوگرافی

در روش سونوگرافی مواردی نظیر اختلالات جنینی، نارسایی قلبی جنین، اندازه و سن جنین، انقباضات رحمی مادر، اتساع یا نازک‌شدن دهانه رحم، میزان مایع آمنیوتیک، طول دهانه رحم و تغییر دهانه‌ رحم توسط پزشک موردبررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد تا احتمال وقوع زایمان زودرس مشخص شود.

●  غربالگری فیبرونکتین جنینی

فیبرونکتین جنینی (FFN) نوعی پروتئین تولیدشده توسط جنین است که مانند چسب بین کیسه جنین و بافت رحم عمل می‌کند و در حین زایمان تخلیه می‌گردد.

● ترشحات واژن

اگر بین هفته‌های 24 تا 34 بارداری، میزان آن در ترشحات واژن بیش‌ازحد شود، نشانه‌ای از احتمال زیاد زایمان زودرس می‌باشد. در این آزمایش پزشک از یک سوآب واژینال جهت بررسی میزان FFN در ترشحات واژن استفاده می‌کند و در صورت مثبت بودن نتیجه، بلافاصله داروهای جلوگیری از زایمان و نیز

کورتیکواستروئیدها جهت بلوغ سریع‌تر ریه‌های جنین را تجویز می‌کند.

کمک درمانی ها برای  زایمان زودرس

● سر کلاژ دهانه رحم

 این جراحی از زایمان زودرس جلوگیری می کند. این جراحی هنگامی تجویز می شود که علائم زودرس قبل از هفته ۲۴ بارداری رویت شود . در این روش دهانه رحم با بخیه ای محکم بخیه زده می شود . این بخیه زمانی که هفته ۳۷ بارداری می رسد کشیده می شود.

● مایعات درون وریدی

هر اندازه که مایع بیشتری استفاده شود احتمال کم آب بودن بدن کمتر می شود به همین دلیل انقباضات همچنین کمتر می شود.

● آنتی  بیوتیک ها

اگرچه عفونت موجب آغاز درد زایمان شود . متخصص زنان آنتی بیوتیک را به منظور جلوگیری  از منتقل شدن باکتری ها به جنین تجویز می کند .

● کورتیکواسترونیدها

اگرچه در هفته ۲۴ الی ۳۴ بارداری فرد باشد استروئید به وی تزریق می شود تا ریه های جنین تکامل یابند . از هفته ۳۴ بارداری ریه های جنین برای زایمان به بلوغ کافی می رسند .

● سولفات منیزیم

 قرص ها فلج مغزی را در نوزادان که قبل از هفته ۳۲ بارداری به دنیا آمده اند کم می کند .

● توکولیتیک

توکولوتیک ها از منقبض شدن به شکل موقتی جلوگیری می کند . این متوقف شدن به مدت چند روز موجب می شود از عوامل دیگر جلوگیری شود . این ماده هنگامی که فشار خون بالا در بارداری وجود داشته باشد تجویز نمی شود.

مراقبت های لازم از نوزاد نارس

در صورتی که اقدامات لازم جهت جلوگیری از زایمان زودرس با موفقیت انجام نگیرد و یا به هر دلیلی، نوزاد نارس متولد شود، راهکارهای بهبود وضعیت جسمانی نوزاد و مراقبت از وی به شرح زیر می‌باشد:

● اگر نوزاد قبل از هفته 30 بارداری به دنیا بیاید و مشکلات تنفسی داشته باشد، از مواد مشابه ماده فعال سطحی شش‌ها جهت جایگزینی و پیشگیری از بروز سندرم تنفسی دیسترس (RDS) استفاده می‌شود.

● نوزادان نارسی که کمبود چربی بدنی دارند؛ در محفظه‌ای به نام NICU نگهداری می‌شوند تا گرم بمانند و به مروز زمان، خودشان قادر به تنظیم دمای بدنشان باشد.

● نوزادانی که قبل از هفته 32 بارداری متولد می‌شوند نیاز به غذای کمکی دارند؛ اما بدیهی است که شیر مادر از هر لحاظ برای رشد و تکامل نوزاد بهتر می‌باشد.

● در مواردی که نارسایی قلبی جنین وجود داشته باشد، جهت بهبود شرایط از روش بستن مجاری عروقی باز (PDA) استفاده می‌شود.

● در نوزادانی که با کمتر از 1500 گرم وزن، قبل از هفته 30 بارداری متولد می‌شوند، به دلیل مشکلات شبکیه چشم یا رتینوپاتی زودرس (ROP)، خطر کوری وجود دارد که جهت اجتناب از این موضوع، اقدامات لازم برای جداکردن رگ‌های خونی از شبکیه چشم انجام می‌گردد.