سکته مغزی چیست؟

اگر به هر دلیلی خونرسانی به مغز دچار اختلال شود، این عارضه ایجاد خواهد شد. خون،‌ مسئول حمل و نقل اکسیژن، مواد مغذی، دی‌اکسید کربن است. گلبول‌های قرمز و پروتئینی به نام هموگلوبین منجر به این امر می‌شوند. حالا اگر به هر دلیلی (مانند پارگی رگ یا لخته خون) خونرسانی به اندام‌های مختلف بدن دچار اختلال شود سبب کاهش یا قطع خونرسانی یعنی اکسیژن و مواد مغذی به اندازه کافی در اختیار ارگان‌های مختلف بدن قرار نمی‌گیرد و در عین حال مواد سطح مواد زائدی مانند دی‌اکسید کربن در سلول‌ها افزایش پیدا می‌کند. هر یک از سلول‌های بدن به این اختلال به شیوه خود پاسخ می‌دهند. سلول‌های مغز با سکته مغزی این کمبود را نشان خواهند داد.

انواع اصلی سکته مغزی

سکته مغزی را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم‌بندی کرد:

● سکته ایسکمیک

در سکته ایسکمیک که انسداد عروقی و افت بارز پرفیوژن مغزی صورت می‌گیرد.

● سکته‌های هموراژیک

در سکته هموراژیک که تراوش یا نشت خون از داخل عروق به درون مغز و یا فضای زیر عنکبوتیه وجود دارد.

فیزیوتراپی برای توانبخشی سکته مغزی

بعد از ابتلا به سکته مغزی، توانبخشی به مغز کمک می کند تا مهارت هایی که توسط سکته متاثر شده اند را مجددا یاد بگیرد. در واقع فیزیوتراپی سکته مغزی شامل فعالیت ها و درمان هایی است که به مغزتان برای تطبیق یافتن با آسیب ناشی از سکته مغزی کمک می کند.

چگونه فیزیوتراپی به درمان سکته مغزی کمک می کند؟

پس از سکته مغزی، مغز ما نمی‌تواند سلول‌های جدیدی را تولید و جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده کند، اما با شروع تمرینات و تحریکات فیزوتراپی، مغز این توانایی را دارد که سلول‌های سالم اما نامنظم خود را دوباره مرتب کرده و توانایی از دست رفته را جبران کند.

در مراحل اولیه، فیزیوتراپی بر روی جلوگیری از عوارض احتمالی و بازگرداندن توانایی شما برای حرکت و فعال بودن از نو تمرکز خواهد کرد. با گذشت زمان، هدف فیزیوتراپی سکته مغزی کمک به شما برای مستقل شدن بیشتر است و بر روی بازآموزی مهارت‌هایی که برای شما مهم است، تمرکز دارد.

اقدامات فیزیوتراپی در درمان سکته مغزی

اقدامات فیزیوتراپی در درمان سکته مغزی عبارتند از:

● روش ایمن جا به جایی (نشستن کنار تخت، پایین آمدن از تخت، حرکت از تخت به صندلی، حرکت در اطراف تخت و بالعکس)

● آموزش روش صحیح استفاده از وسایل مخصوص به بیمار (ارتوز، پروتز، عصا، واکر، صندلی چرخدار)

● انجام تمرین‌های تقویتی، کششی، فعالیت‌های عملکردی، تمرینات تحریک و تقویت حس عمقی PNF

● آموزش و تقویت حفظ تعادل در وضعیت‌های مختلف خوابیده، نیمه خوابیده، نشسته و ایستاده (در حد توانایی بیمار)

● آموزش و بازآموزی صحیح راه رفتن و حفظ تعادل با و بدون پشتیبانی

● کمک به بازیابی مهارت‌های عملکردی و مشارکت بیمار در فعالیت‌ها و وظایف خاص زندگی و انجام فعالیت‌های روزانه

● جلوگیری از کوتاهی، سفتی و کشیدگی عضلات، جلوگیری از دفورمیتی اندام‌ها و خشکی مفاصل به علت بی‌تحرکی

● استفاده از تحریکات الکتریکی TENS جهت کاهش درد و بی‌حسی، FES جهت تحریک و انقباض عضلات و بازآموزی عضلات

● استفاده از بيوفيدبك جهت آگاهی از چگونگی عملکرد عضله‌ها و روش افزایش کنترل بر عضله‌ها

دستگاه بیوفیدبک

از ابزارهایی نظیر بیوفیدبک می‌توان برای درمان موثرتر سکته مغزی استفاده کرد .طبق این روش بیمار با کمک فیدبک‎های بینایی و شنیداری حرکات را می‌آموزد و اشکالات در حرکات اندام خود را اصلاح می‌کند.

● فیزیوتراپی جهت غلبه بر مشکل بی‌اختیاری و کنترل حرکت‌های روده و مثانه

● کاردرمانی بعد از سکته مغزی

کاردرمانی یکی از روش‌های کاربردی در فاز ریکاوری بیماران دچار ضایعه سکته مغزی است؛ از طریق درگیر کردن سیستم حسی و حرکتی بیمار به باز آموزی حرکات از دست رفته برای انجام کارهای روزمره‌ی فرد اهدافی را دنبال می کند.

همچنین کاردرمانی سکته مغزی به آموزش استراتژی‌های مختلف به منظور تطبیق یافتن با شرایط موجود و کم کردن پیچیدگی فعالیت‌های مختلف می‌پردازد. بیمار در نهایت به درک درستی از توانایی‌های خود و راه‌های مواجهه با موقعیت‌های جدید و چالش بر انگیز می‌رسد.

توانبخشی سکته مغزی

بسته به اینکه سکته مغزی چه قسمتی از بدن و یا چه نوع توانایی را تحت‌ تاثیر قرار داده، رویکردهای زیادی برای توانبخشی سکته مغزی وجود دارد.

● توانبخشی برای فعالیت‌های فیزیکی

○ تمرین‌های مربوط به مهارت‌های حرکتی

این تمرین‌ها به بهبود قدرت و هماهنگی عضلات کمک می‌کنند. در صورت نیاز، درمان برای بهبود وتقویت بلع نیز انجام می‌شود.

○ آموزش تحرک و جابجایی

که شامل فعالیت‌هایی مانند جابجایی در رختخواب، تغییر مکان از تخت به صندلی، بلند شدن از صندلی و راه رفتن بیمار می‌باشد. همچنین نحوه‌ی استفاده از وسایل کمکی برای تسهیل حرکت فرد مانند واکر، عصا، ویلچر و یا بریس در ناحیه مچ پا آموزش داده می‌شود. بریس باعث افزایش پایداری مچ پا در هنگام راه رفتن می‌شود.

○ درمان با القای محدودیت(constraint-induced therapy)

در این روش حرکت اندام سالم محدود می شود (مثلا دست سالم با استفاده از بانداژ به بدن فیکس می شود) و بیمار تلاش می‌کند از اندام درگیر استفاده کند. این روش به بهبود عملکرد اندام درگیر کمک می‌کند.

○تمرین‌های مربوط به بهبود دامنه‌ی حرکت

 ورزش‌ها و درمان‌های خاص می‌توانند سفتی (اسپاستیسیته) عضلات را کاهش دهند و به افزایش دامنه‌ی حرکت مفاصل کمک کنند.

● توانبخشی برای فعالیت‌های فیزیکی به کمک فناوری

○ تحریک الکتریکی عملکردی (FES)    

با استفاده از نیروی الکتریسیته در این روش ، عضلات ضعیف منقبض می‌شوند. تحریک الکتریکی ممکن است به آموزش مجدد ماهیچه‌ها کمک کند.

○ تکنولوژی روباتیک

 تجهیزات روباتیک می‌توانند با انجام حرکات تکراری، به اندام‌های درگیر کمک ‌کنند تا قدرت و عملکرد خود را به دست آورند.

○ تکنولوژی‌Wireless :

پایش فعالیت‌های بیمار با استفاده از این تجهیزات می‌تواند به بهبود وافزایش فعالیت پس از سکته مغزی کمک کند.

○ استفاده از واقعیت مجازی

استفاده از بازی های ویدئویی و دیگر درمان هایی که از کامپیوتر استفاده می کنند، تعامل با یک محیط مشابهِ زمان حال را فراهم می کند.

○  تحریک مغزی

تحریک مغناطیسی نیمکره ی سالم مغز تکنیکی است که میتواند فعالیت بیش از حد سلول های مغزی نیمکره ی آسیب دیده را بکاهد و بین دو نیمکره ی مغز تعادل ایجاد کند.

● توانبخشی ادراکی و شناختی

درمان اختلالات شناختی کاردرمانی و گفتار‌درمانی به بازیابی توانایی‌های شناختی از دست رفته مانند حافظه، پردازش، حل مساله، مهارت‌های اجتماعی، و قضاوت کمک می‌کند.

○ درمان اختلالات ارتباطی

گفتار‌درمانی باعث بهبود اختلال تکلم، نوشتن و درک مطلب می‌شود.

○ ارزیابی و درمان وضعیت روانی

 وضعیت روانی و عاطفی بیمار بررسی شده و در صورت لزوم از مشاوره و یا گروه درمانی برای بهبود مشکلات فرد استفاده می‌شود.

○ دارو

در صورت لزوم برا ی درمان افسردگی، بی‌قراری و یا مشکلات حرکتی بیمار تحت نظر پزشک دارو تجویز می‌شود.

بازگشت تکلم در بیماران سکته مغزی

بعد از بروز سکته مغزی ممکن است که بیمار مشکلاتی در ارتباط از جمله مشکل در صحبت کردن و درک صحبت دیگران داشته باشد. متخصص گفتاردرمانی یک برنامه درمانی برای این مسایل بیمار در نظر خواهد گرفت. به منظور بازگشت تکلم در بیماران سکته مغزی انجام کارهای زیر همزمان با گفتاردرمانی مناسب هستند:

○ تمرین صحبت کردن، گوش کردن و نوشتن

○ تمرین با استفاده از ادا درآوردن با صورت

○ تمرین های مربوط به عضلاتی که برای صحبت کردن به آنها نیاز می باشند تا قدرت و هماهنگی آنها بهبود یابد

فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل

برای بیماران سکته مغزی ضروری است که یک برنامه ریکاوری قوی را در خانه ادامه دهند. به دلیل سکته مغزی، فرد توانایی حرکت‌های خود را ممکن است از دست بدهد و درنتیجه بی‌حرکتی عضلات ضعیف شده و مفاصل خشک می‌شوند.

گاهی وقت‌ها فرد توانایی حرکت یک سمت از بدن و تعادل خود را از دست می‌دهد. بیمار با توانبخشی در منزل و انجام حرکات و استفاده از مدالیته‌های الکتریکی با کمک فیزیوتراپیست و کاردرمانگر می‌تواند توانایی‌های خود را بازیابی کند.

فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل شامل موارد زیر است:

○ توانایی راه رفتن

○ بدست آوردن دامنه حرکتی

○ توانایی انتقال (از تخت به صندلی و برعکس)

○ حرکت در تخت

○ زتوانایی استفاده از وسایل ورزشی

○  به دست آوردن تعادل

 در مورد روند بهبود سکته مغزی موارد زیر را در نظر داشته باشید

● فیزیوتراپی را هر چه سریع تر بعد از بروز سکته مغزی شروع کنید.

● انجام ورزش های تخصصی فیزیوتراپی برای بهبود حرکتی متعاقب سکته مغزی بسیار حیاتی است.

● شروع هر چه سریع تر حرکت به معنای بهبود موثرتر و سریع تر می باشد.

● میزان پیشرفت بیمار در سه تا شش ماه اول بعد از سکته مغزی بسیار سریع تر و بیشتر از بعد از آن است.

● صبور باشید و ناامید نشوید؛ زیرا روند بازگشت حرکات در فرد مبتلا به سکته مغزی معمولا تدریجی و آهسته است.

● انجام تمرین های فیزیوتراپی توسط بیمار در فواصل بین جلسات فیزیوتراپی به نتیجه گیری بهتر بیمار کمک شایانی می کند. برای این منظور ممکن است که بیمار به یک کمک مانند پرستار یا یکی از افراد خانواده نیاز داشته باشد.

● خستگی برای بیمار ضرر دارد و پیشرفت وی را کند می سازد. بنابراین در انجام ورزش ها افراط نکنید و استراحت و خواب کافی داشته باشید.

● در برخی از بیماران ممکن است که ادامه دادن فیزیوتراپی برای چند سال لازم باشد.