پانکراس (لوزالمعده )چیست ؟

پانکراس یا لوزالمعده، غده ای است که با طول ۱۲ تا ۱۵ سانتی متری، به شکل ماهی بوده و در سمت چپ شکم در پشت معده و بالای شکم قرار دارد و  نقش زیادی در هضم غذا  و متابولیسم بدن دارد.

طی هضم، پانکراس شیره هاضمه و آنزیم‌هایی را تولید می‌کند. این آنزیم‌ها قندها، چربی‌ها و نشاسته‌‌ را تجزیه می‌کنند. پانکراس همچنین با ساختن هورمون‌ها به سیستم هضم شما کمک می‌کند. این پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که از طریق خون منتقل می‌شوند. هورمون‌های پانکراس به تنظیم سطح قند خون و اشتها، تحریک ترشح اسیدهای معده کمک می‌کنند.

تولید هورمون هایی نظیر انسولین به داخل جریان گردش خون از عملکردهای درون ریز آن و تولید آنزیم های گوارشی نیز از فعالیت های برون ریزی آن می باشد

این غده که سر آن به سمت روده کوچک و مرکز شکم است. از این قسمت است که معده به روده کوچک متصل می شود. پانکراس دارای عملکرد غدد درون ریز و برون ریز می باشد.

ساختار یا آناتومی غده پانکراس :

پانکراس که به صورت افقی در بالای شکم قرار گرفته را می توان به بخش های سر،گردن، بدنه و دم تقسیم کرد.

سر پانکراس

سر، وسیع‌ترین قسمت پانکراس است. سر پانکراس در سمت راست شکم و در منحنی اثنی عشر (قسمت اول روده کوچک) قرار گرفته و مستقیماً در مقابل قسمت‌های نزولی و افقی دوازدهه C شکل قرار دارد که به دور سر پانکراس می‌پیچد.

بیرون‌زدگی از ناحیه سر، به عقب به سمت شریان مزانتریک فوقانی گسترش می‌یابد.

گردن پانکراس

قسمت نازک غده بین سر و بدن پانکراس است و به صورت عرضی از سر ادامه می‌یابد، یک ساختار کوتاه تقریباً 2 سانتی‌متری که سر را با بدن متصل می‌کند. پس از گردن، شریان مزانتریک فوقانی و ورید و منشا ورید پورتال کبدی هستند که با به هم پیوستن رگ‌های مزانتریک فوقانی و طحال تشکیل شده است.

بدنه پانکراس

قسمت میانی پانکراس، یعنی بین گردن و دم است. شریان مزانتریک فوقانی و ورید پشت این قسمت از پانکراس قرار دارند. بدن که از دو سطح (قدامی و خلفی) و دو مرز (فوقانی و تحتانی) تشکیل شده است .

آئورت، شریان مزانتریک فوقانی، عروق کلیوی چپ، کلیه چپ و غده فوق فوقانی چپ در پشت بدن پانکراس قرار دارند.

 دم پانکراس

سرانجام، دم داخل صفاقی آخرین قسمت پانکراس و نزدیک به هیولوم طحال است و با رگ‌های طحال در رباط طحال اجرا می شود.نوک نازک پانکراس، در سمت چپ شکم و در مجاورت طحال است.

بیشتر از ۹۵ درصد این غده دارای بافت برون ریز بوده و بقیه ی قسمت آن س .لول های غده های درون ریز را دارند، به همین دلیل پانکراس دارای دو عملکرد متفاوت است. به سلول های بخش درون ریز که شبیه خوشه انگور است جزایر لانگرهانس می گویند و همان طور که گفته شده مسئول ترشح هورمون انسولین می باشند. مانند غدد فوق کلیوی دور پانکراس را بافت همبندی احاطه کرده است.

رگ های خونی پانکراس

پانکراس، خون را از چندین منبع دریافت می‌کند. رگ‌های پانکراس، وظیفه تخلیه خون بدون اکسیژن از لوزالمعده را بر عهده دارند.

پانکراس در نزدیکی چندین رگ اصلی است که نقش قابل توجهی در آناتومی عروقی دارند:

. آئورت و ورید اجوف تحتانی به صورت خلفی به سر پانکراس منتقل می‌شوند.

. سرخرگ مزانتریک فوقانی در پشت گردن پانکراس و جلوتر از فرآیند نخوردن قرار دارد.

. بعد از گردن لوزالمعده، رگ‌های طحال و مزانتریک فوقانی متحد شده و ورید پورتال کبدی را تشکیل می‌دهند.

. شریان طحال همانطور که از منشا خود در شبکه سلیاک به هیلوم طحال می‌رود، مرز فوقانی پانکراس را طی می‌کند

سیستم لنفاوی پانکراس

لنف از طریق رگ‌های لنفاوی تخلیه شده در غدد لنفاوی لوزالمعده، از بدنه و دُم تخلیه می‌شود. عروق تخلیه‌ای، مایع لنفاوی بخش سر را به درون غدد لنفاوی پیلوری تخلیه می‌کنند. متعاقباً، لنف به گره‌های لنفاوی مزانتریک یا سلیاک فوقانی منتقل می‌شود.

سیستم عصبی پانکراس

در داخل بدن پانکراس، تکانه‌های عصبی به سلول‌های آسینار (Acinar Cells) و جزایر پانکراس منتقل می‌شوند. فیبرهای پاراسمپاتیک ترشح سلول‌های آسینار را القا می‌کنند و در نهایت منجر به ترشح از پانکراس، انسولین و گلوکاگون و در مقابل، الیاف سمپاتیک باعث انقباض عروق و مهار ترشح هورمون می‌شوند. در رابطه با ترشح هورمونی، عصب‌دهی سمپاتیک ترشح گلوکاگون را تحریک اما ترشح انسولین را مهار می‌کند.

در جزایر پانکراس، چهار نوع سلول اصلی وجود دارند :

سلول بتا  : B

این سلول‌ها انسولین ترشح می‌کنند و حدود 70 درصد از سلول‌های جزایر را تشکیل می‌دهند. آن‌ها معمولاً در قسمت مرکزی جزیره واقع شده‌اند. سلول‌های B حاوی گرانول‌های ترشحی زیادی هستند که دارای یک مرکز تاریک با انسولین متبلور هستند که توسط هاله کم‌رنگ و گسترده‌ای احاطه شده است.

سلول آلفا : A

این سلول‌ها گلوکاگون ترشح می‌کنند و 15 تا 20 درصد از سلول‌های جزایر را تشکیل می‌دهند. آن‌ها معمولاً بزرگتر از سلول‌های B هستند و معمولاً به طور محیطی در جزیره قرار دارند. اندازه گرانول‌های آن‌ها یکنواخت‌تر است و یک مرکز تاریک بزرگتر در مقایسه با سلول‌های B با هاله رقیق‌تری احاطه شده است. دانه‌ها با گلوکاگون پر می‌شوند.

سلول دلتا : D

این سلول‌ها سوماتواستاتین ترشح می‌کنند و 5 تا 10 درصد سلول‌های جزایر را تشکیل می‌دهند. آن‌ها به طور پراکنده در سراسر جزیره واقع شده اند اما بیشتر در حاشیه قرار دارند. سلول‌های D در مقایسه با سلول‌های A و B حاوی گرانول‌های ترشحی بزرگتری هستند.

سلول‌های(پلی‌پپتید لوزالمعده) PP :

این سلول‌ها پلی پپتیدهای لوزالمعده را ترشح می‌کنند و  بیش از 5 درصد از سلول‌های جزایر را تشکیل می‌دهند. آ‌ن‌ها بیشتر در داخل سر پانکراس قرار دارند.

وظیفه پانکراس در بدن چیست؟

پانکراس از نظر عملکرد دو بخش درون‌ریز و برون‌ریز دارد که هورمون‌ها و آنزیم‌های گوارشی را تولید می‌کنند که در هضم و جذب غذا در سیستم گوارش نقش اساسی دارند. مسیر طبیعی غذا در لوله گوارش به این صورت است که غذا پس از بلع، توسط مری از دهان به معده منتقل می‌شود. در معده، اسیدهای گوارشی غذا را تجزیه می‌کنند. غذای نیمه هضم شده مستقیماً به قسمت ابتدایی روده کوچک (اثنی عشر) می‌ریزد. در دوازدهه، صفرا از کبد و آنزیم‌های گوارشی از پانکراس وارد سیستم هاضمه می‌شوند.

سپس مراحل هضم و دفع انجام میشود .سرطان پانکراس، بر سیستم هضم تأثیر می‌گذارد، باعث کاهش وزن یا دیابت می‌شود.

عملکرد پانکراس به عنوان غده برون ریز و غده درون ریز

پانکراس حاوی بخش برون ریز است که آنزیم‌های گوارشی مهمی را تولید می‌کند. این آنزیم‌ها شامل تریپسین و کیموتریپسین برای هضم پروتئین‌ها هستند. همچنین آمیلاز برای هضم کربوهیدرات‌ها و لیپاز برای تجزیه چربی‌ها عمل می‌کنند. وقتی غذا وارد معده می‌شود، شیره پانکراس، در سیستم مجاری آزاد می‌شوند که در مجرای اصلی پانکراس به اوج خود می‌رسند.

مجرای پانکراس به مجرای صفراوی مشترک می‌پیوندد .مجرای صفراوی مشترک از کبد و کیسه صفرا سرچشمه می‌گیرد و آب گوارشی مهم دیگری به نام صفرا تولید می‌کند. شیره گوارشی و صفراوی پانکراس که در دوازدهه آزاد می‌شود، به بدن کمک می‌کند تا چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها را هضم کند.

عملکرد پانکراس به عنوان بخش درون‌ریز پانکراس از سلول‌های جزایر لانگرهانس تشکیل شده است که هورمون‌های خاصی تولید و مستقیماً در جریان خون آزاد می‌کند. دو هورمون اصلی پانکراس انسولین و گلوکاگون هستند که در تنظیم قند خون نقش دارند. انسولین در جهت کاهش قند خون و گلوکاگون برای افزایش قند خون عمل می‌کنند. حفظ سطح مناسب قند خون برای عملکرد اندام‌های کلیدی از جمله مغز، کبد و کلیه‌ها بسیار مهم است.

آنزیم های پانکراس

لیپاز:

این آنزیم همراه با صفرا که کبد تولید می‌کند باعث تجزیه چربی در رژیم غذایی شما می‌شود. اگر لیپاز کافی وجود نداشته باشد، بدن در جذب چربی و ویتامین‌های مهم محلول در چربی (A ،D ،E ،K) مشکل خواهد داشت. علائم جذب ضعیف چربی شامل اسهال، افزایش حرکات روده و مدفوع چرب هستند.

پروتئاز:

این آنزیم پروتئین‌های موجود در رژیم غذایی را تجزیه می‌کند. همچنین به مقابله با میکروب‌هایی که ممکن است در روده‌ها زندگی کنند مانند برخی باکتری‌ها و مخمرها کمک می‌کند. پروتئین‌های هضم نشده می‌توانند در برخی افراد واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند.

آمیلاز:

این آنزیم به تجزیه نشاسته به قند کمک می‌کند، بدن می‌تواند از آن برای انرژی استفاده کند. اگر آمیلاز کافی نداشته باشید، ممکن است فرد به دلیل کربوهیدرات‌های هضم نشده به اسهال مبتلا شود.

هورمون های پانکراس

بسیاری از گروه‌های سلولی در داخل پانکراس، هورمون تولید می‌کنند، هورمون‌های پانکراس عبارتند از:

انسولین:

این هورمون در سلول‌های جزایر لانگرهانس پانکراس ساخته می‌شود که به سلول‌های بتا معروف هستند. سلول‌های بتا حدود 75 درصد سلول‌های سازندده هورمون در پانکراس را تشکیل می‌دهند. انسولین هورمونی است که به بدن کمک می‌کند از قند برای انرژی استفاده کند. بدون انسولین کافی، سطح قند در خون افزایش می‌یابد و در صورت عدم کنترل آن، فرد به دیابت مبتلا خواهد شد.

گلوکاگون:

سلول‌های آلفای پانکراس، حدود 20 درصد سلول‌های پانکراس را که هورمون تولید می‌کنند تشکیل می‌دهند. آن‌ها گلوکاگون تولید می‌کنند. اگر قند خون خیلی پایین بیاید، گلوکاگون با ارسال پیامی به کبد برای آزادسازی قند ذخیره شده، به افزایش آن کمک می‌کند.

گاسترین و آمیلین:

در درجه اول، سلول‌های G موجود در معده گاسترین را تولید می‌کنند اما مقداری از آن در پانکراس نیز تولید می‌شود. این هورمون معده را تحریک می‌کند تا اسید تولید کند. آمیلین در سلول‌های بتا ساخته می‌شود و به کنترل اشتها و تخلیه معده کمک می‌کند.

 بیماری های پانکراس

اختلالات پانکراس، شامل پانکراتیت (التهاب پانکراس)، کیست پانکراس، شرایط پیش سرطانی مانند PanIN و IPMN و سرطان پانکراس هستند. هر اختلال ممکن است علائم متفاوتی از خود بروز دهد و به درمان‌های متفاوتی نیاز داشته باشند.