مثانه

مثانه در قسمت لگن قرار دارد و عضوی توخالی است که وظیفه نگهداری از ادرار را برعهده دارد. مثانه در حالت عادی همزمان با تکمیل ظرفیت فشاری را وارد می کند که باعث می شود، فرد احساس نیاز به تخلیه داشته باشد. (در زنان دیواره جلویی واژن از مثانه حمایت می کند.) در اثر عوامل مختلفی مانند افزایش سن، زایمان و … عضلات نگهدارنده مثانه ضعیف شده و ممکن است مثانه دچار افتادگی شود و یا حتی به سمت پایین نزول کند. (در زنان در اثر نزول مثانه به داخل واژن افتاده و یا به آن فشار وارد می کند.)

افتادگی مثانه یا سیستوسل چیست؟

افتادگی مثانه (فتق مثانه)  یا سیستوسل  وضعیتی است که به خصوص پس از طی دوران بارداری و زایمان  باعث می شود مثانه خانم ها پایین بیاید و از کف لگن به داخل واژن برآمده شود. زمانی که رباط هایی که مثانه و ماهیچه ها و بافت های کف لگن را حمایت می کنند ضعیف شوند، ممکن است رخ دهد. افتادگی مثانه یک بیماری نسبتاً شایع  که  می‌تواند آزاردهنده و با مشکلات ادراری و افتادگی رحم همراه باشد  ، اما گزینه‌های درمانی در دسترس هستند.

 ارگان‌های داخل لگن به صورت طبیعی توسط داربستی که از عضلات ،تاندونها و فاشیا‍های مخصوص تشکیل شده است، در محل خود ثابت نگه داشته میشوند. در خانم‌ها ضعف این ساختار دار‌بستی سبب می‌گردد تا احشای داخل لگن ( نظیر مثانه، رحم و روده ) در محل خود ثبات کافی نداشته باشد و لذا زمانی که فشار داخل شکم افزاش می‌یابد به سمت خارج از حفره لگن هدایت شوند. این ضعف ساختاری بخصوص در خانم‌هایی که زایمان‌های مکرر داشته اند شایع‌تر می‌باشد.

شدت افتادگی مثانه بر اساس میزان بر آمده شدن مثانه به درون واژن در چهار درجه طبقه‌بندی می‌شود :

● خفیف: در این حالت تنها قسمت کوچکی از مثانه به درون واژن بر آمده می‌شود.

● متوسط:  مثانه به اندازه ای افتادگی دارد که وارد دهانه واژن می‌شود.

● شدید: مثانه از دهانه واژن خارج شده و بیرون می‌زند.

● کامل: کل مثانه به طور کامل از واژن خارج می‌شود. این وضعیت اغلب با افتادگی سایر اعضای داخلی لگن مانند افتادگی رحم، رکتوسل (بیرون‌زدگی قسمتی از رکتوم به درون واژن) و انتروسل (نوعی فتق حاوی روده) همراه می شود .

البته احتمال افتادگی مثانه در مردان نیز وجود دارد زیرا عامل این مشکل مجموعه ای از علت های ژنتیکی، محیطی و سبک زندگی را شامل می شود، اما این اختلال در زنان بسیار شایعتر از مردان است. در ادامه به معرفی علت هایی که منجر به این مشکل می شوند و راهکار های درمان این عارضه می پردازیم

علل افتادگی مثانه

● زایمان طبیعی

شایع ترین علت افتادگی مثانه ضعیف شدن کف لگن به دلیل زایمان است. زنانی که چندین بار بارداری را پشت سر می گذارند و زایمان طبیعی دارند در معرض خطر بیشتری هستند. زایمان طبیعی، شایع ترین دلیل شروع افتادگی مثانه است. زایمان طبیعی سبب اعمال فشار زیاد به ماهیچه‌های واژن مسئول نگهداری مثانه هستند می‌شود.

● وارد آمدن فشار زیاد به مثانه

از جمله عواملی که موجب آسیب به این عضلات می شود، می توانیم به بلند کردن اجسام سنگین، زور زدن به هنگام دفع، ابتلا به بیماری هایی که با سرفه طولانی مدت (ابتلا به بیماری هایی نظیر آسم) همراه است و یبوست مزمن اشاره کنیم.

● یائسگی

استروژن هورمونی است که باعث محکم و سفت نگه داشتن ماهیچه‌های اطراف واژن می‌شود و کاهش ترشح استروژن در زمان یائسگی عاملی برای افتادگی مثانه است.

● افزایش سن

با بالا رفتن سن بافت و عضلات واژن ضعیف می شوند و به خوبی قادر به نگهداری مثانه در جای خود نخواهند بود. 

● هیسترکتومی

این جراحی که همان خارج نمودن رحم است ، عمل هیسترکتومی : می تواند به از بین رفتن دیواره نگهدارنده مثانه بیانجامد و موجب افتادگی آن شود.

● کاهش حجم ادرار

 به دلیل فعالیت های سنگین، تعریق زیاد و روزه داری و .

● ژنتیک

 برخی از زنان به طور ارثی، بافت پیوندی ضعیف تری دارند و همین امر شانس ابتلا به افتادگی مثانه را بیشتر می‌کند.

● سبک زندگی 

در برخی موارد سبک زندگی غلط و انجام ندادن فعالیت های بدنی و ورزش به شل شدن عضلات می انجامد اما سن فرد نیز در این امر تاثیرگذار است.

علائم افتادگی مثانه

علائم در تمامی زنان یکسان نیست و افراد با توجه به درجه افتادگی مثانه علائم مختلفی را تجربه می کنند،در برخی موارد زنان مبتلا به افتادگی مثانه از نوع درجه 1 هیچ یک از این علائم را ندارند. ولی لازم است در صورت مشاهده  هر یک از این نشانه های بیماری سریعاً برای درمان اقدام کنید، زیرا افتادگی مثانه اغلب با سایر افتادگی ها همراه می شود و می تواند مشکلات متعددی را برای فرد ایجاد نماید.

علامت اصلی افتادگی مثانه، احساس برجسته برآمدگی در واژن است. این ممکن با موارد زیر همراه باشد:

● میل مکرر به ادرار کردن

● بی اختیاری ادرار

● عفونت های ادراری مکرر

● رابطه جنسی دردناک

● درد در ناحیه واژن، ناحیه لگن یا کمر

● مشکل در دفع ادرار

● دفع ادرار ناقص (ممکن است حس کنید ادرار به طور کامل تخلیه نشده است.)

● شب ادراری زیاد

●  نشت ادرار در هنگام عطسه، سرفه یا فشار بر مثانه (بی‌اختیاری ادرار استرسی)

● ابتلا به عفونت مثانه

عوارض افتادگی مثانه

● مشکلات ادراری

●  ناراحتی و درد

● بی‌اختیاری ادرار استرسی یعنی بی اختیاری می تواند در اثر عطسه یا سرفه رخ دهد.

نحوه تشخیص

● معاینه لگن و ناحیه تناسلی (معاینه فیزیکی )

اولین مرحله برای تشخیص افتادگی مثانه معاینه لگن و ناحیه تناسلی است که در برخی موارد پزشک می تواند آن را تعیین کند. معاینه در دو حالت ایستاده و خوابیده انجام می‌شود.

● سیستوگرافی 

این روش همراه با استفاده از ماده حاجب (تصویربرداری رنگی VCUG  ) صورت میگیرد و این تصویربرداری با استفاده از اشعه x  و همزمان با دفع ادرار صورت می پذیرد. این تصویر به پزشک در تشخیص شکل مثانه و تغییرات آن و بررسی مشکلات ادرار کمک می کند.

● یورودینامیک تصویری 

این روش تشخیصی که معروف به تست نوار مثانه است، می تواند نسبت فشار و حجم مثانه را بررسی نماید. این روش معمولاً زمانی انجام می شود که افتادگی مثانه تشخیص داده شده و پزشک نیاز به بررسی بیشتر برای تعیین بهترین روش درمانی دارد.

● سیستوسکوپی 

 منظور از این روش مشاهده داخل مثانه با اسکوپ است، این روش سرپایی است و معمولاً تصاویر داخل مثانه بر روی مانیتور نشان داده می شود و بیمار نیز می تواند این تصاویر را مشاهده کند.

نحوه درمان افتادگی مثانه

درمان افتادگی مثانه با توجه به سن، شرایط عمومی، شدت افتادگی مثانه و … روش های درمانی مختلفی را شامل می شود. معمولاً در مراحل اولیه افتادگی مثانه (درجه 1) درمان خاصی توصیه نمیشود تنها بیمار باید  از وارد آوردن فشار زیاد به ناحیه لگن مثل جا به جایی اجسام سنگین خودداری نماید.

چند گزینه درمانی رایج برای افتادگی مثانه وجود دارد، و بهترین راه درمان به شدت بیماری بستگی دارد.

● تقویت عضلات کف لگن

  با تمرینات کف لگن و تمرینات ورزشی سبک نظیر کگل که موجب تقویت عضلات ناحیه لگن می گردد می توانند تا حد قابل توجهی در درمان افتادگی مثانه موثر باشد. این ورزش ها  عضلات را برای بهبود قدرت و کنترل تقویت می کند. یک کف لگن قوی حمایت بهتری از اندام های لگن شما می کند، از بدتر شدن پرولاپس جلوگیری می کند و علائم مرتبط با افتادگی رحم را تسکین می دهد.

اما انجام صحیح تمرینات کف لگن دشوار است، به خصوص زمانی که این عضلات آنقدر ضعیف هستند که منجر به افتادگی می شوند.

● پساری واژن

 وسیله ای که برای کمک به نگه داشتن مثانه در داخل واژن قرار می گیرد. برای جلوگیری از عفونت نیاز به حذف و تمیز کردن مکرر دارد . معمولاً به منظوری پیشگیری از عفونت و یا فرسایش دیواره واژن توسط پساری همزمان با آن از کرم استروژن نیز استفاده می شود. برخی از زنان با استفاده از این دستگاه احساس ناراحتی می کنند.

● فیزیوتراپی کف لگن

 تمرینات کف لگن که با کمک فیزیوتراپیست انجام می شود

● درمان جایگزینی استروژن (هورمون تراپی )

برای همه مناسب نیست (عوامل خطری وجود دارد)، اما به طور کلی این گزینه درمانی به بازگرداندن سطوح استروژنی که به دلیل یائسگی کاهش یافته است، کمک می کند، که می تواند علائم پرولاپس را در موارد خفیف معکوس کند. این درمان در برخی از موارد مفید است. این دارو همچنین می تواند در موارد خفیف افتادگی موثر واقع گردد و به بهبود علائم بیماری مانند بی اختیاری ادرار، سوزش ادراری یا تضعیف عضلات واژن از طریق افزایش گردش خون در عضلات کمک نماید.

هورمون استروژن را می توان در قالب داروهای مصرفی مانند قرص یا داروهای موضعی مانند کرم و چسب تهیه نمایید. ولی نوع موضعی این دارو علاوه بر کم خطر بودن، تاثیرات بیشتری نیز دارد. مصرف این دارو در ناحیه واژن و پیشاب را می تواند تاثیرات بسزایی در درمان داشته باشد.

● تزریق کلاژن

یکی دیگر از راهکارهای تقویت این عضلات، افزایش سایز آن از طریق تزریق کلاژن است که می تواند تا حدی در بهبودی این بیماری اثر گذار باشد.

● تحریک الکتریکی

برای انجام این روش پزشک از یک پروب مخصوص عضلات کف لگن و واژن استفاده میکند، که جریان الکتریکی کوچکی را به عضلات ارسال می کند، این جریان می تواند عضلات را منقبض نماید و موجب تقویت آنها شود. نوعی دیگر از این تحریک الکتریکی با تهاجم کمتر به منظور تحریک عصب زهاری (پاندندال) نیز وجود دارد.

● بیوفیدبک

در این روش می توان توسط حسگر فعالیت های عضلات کف لگن و واژن را بررسی نمود. در واقع ممکن است پزشک تمریناتی را به منظور تقویت عضلات در این ناحیه تجویز نماید و توسط این حسگر ها انقباضات عضلانی در طول تمرینات را نظارت کند، یعنی پزشک می تواند از این طریق  به مفید یا بدون کاربرد بودن تمرینات برای تقویت عضلات پی ببرد.

● درمان یبوست

زور زدن هنگام دفع مدفوع ضعف عضلات لگنی و افتادگی مثانه و نهایتا افزایش فشار وارده بر روده‌ها و تشدید یبوست را سبب می‌شود.

● ترک دخانیات

ترک سیگار یا کاهش دفعات آن باعث کاهش شدت علائم مثانه بیش فعال می‌شود ، اگر سرفه شما به دلیل سیگار کشیدن است، سعی کنید آن را ترک کنید.

● کاهش وزن

 کاهش وزن می تواند به جلوگیری از این مشکل کمک کند . زیرا اضافه‌وزن و چاقی که باعث می‌شود در عضلات لگن فشار اضافی وارد شود.

● جراحی

در موارد شدید افتادگی مثانه  و  زمانیکه افتادگی‌های شدید مثانه که به درمان های ذکر شده پاسخ ندهد معمولا نیاز به جراحی پیدا می‌کنند. این جراحی همراه با مصرف داروهای بیهوشی یا بی حسی موضعی و از طریق واژن انجام می‌شود و هدف آن تثبیت مثانه در محل صحیح آن است. افتادگی‌های شدید مثانه که به درمان های ذکر شده پاسخ ندهد معمولا نیاز به جراحی پیدا می‌کنند. جراحی سیستوسل معمولا از طریق واژن انجام می‌شود و هدف آن تثبیت مثانه در محل صحیح آن است.

پیشگیری

● یکی از علت افتادگی مثانه یبوست مداوم است، برای این منظور با مصرف خوراکی های فیبر دار را در رژیم غذایی خود بگنجانید.

● کاهش وزن

● اجتناب از زور زدن هنگام اجابت مزاج

● پرهیز از حمل و جا به جایی اشیاء سنگین

● انجام تمرینات کگل

● انجام منظم ورزشهای تقویت کننده عضلات کف لگن نقش بسیار موثری بر پیشگیری از ایجاد و یا تشدید افتادگی مثانه دارند.

● آموزش های لازم قبل از بارداری به منظور جلوگیری از آسیب‌های عضلات و بافت‌های نگهدارنده لگن

آیا پرولاپس مثانه باعث بی اختیاری (از دست دادن کنترل ادرار) می شود؟

گیج کننده به نظر می رسد، اما افتادگی مثانه هم می تواند باعث بی اختیاری شود و هم از آن جلوگیری می کند. زمانی که افتادگی خفیف باشد، قسمتی از مثانه و مجرای ادرار که پایین می‌آید در واقع باعث بی اختیاری ادرار می‌شود. اما زمانی که پرولاپس شدید باشد، ممکن است در واقع مجرای ادرار را مسدود کند و از بی اختیاری ادرار جلوگیری کند. درک این موضوع بسیار مهم است زیرا اگر تصمیم به جراحی برای رفع افتادگی مثانه دارید، مگر اینکه احتمال بی اختیاری از قبل ارزیابی شود، جراحی اغلب بی اختیاری را بسیار بدتر می کند یا حتی بی اختیاری جدید را به همراه می آورد. خوشبختانه با ارزیابی مناسب قبل از عمل می توان همزمان بی اختیاری را تشخیص داد و بی اختیاری را ترمیم کرد تا جراحی موفقیت آمیز باشد.